Een groots jongensboek

Wanneer in 1914 de eerste loopgraven het Europese continent uiteen scheuren, vaart het schip de Endurance richting een desolate, koude wereld. Het doel: als eerste via de zuidpool Antarctica van kust tot kust bereizen. De Imperial Trans-Atlantic Expedition onder leiding van Sir Shackleton is een van de laatste grote ontdekkingsavonturen en is uitvoerig gedocumenteerd en gefotografeerd. De naakte feiten van de verschrikkelijke overlevingstocht alleen al vormen een indrukwekkend en spannend relaas van menselijk doorzettingsvermogen en falen. Schrijf daar maar eens een roman over.

Verstekeling
De Duitse schrijver en vertaler Mirko Bonné is voor deze beide werkzaamheden veelvuldig gelauwerd en geprezen, maar is in Nederland nog tamelijk onbekend. Zijn IJskoude hemel verdient het dat daarin verandering komt, omdat Bonné met deze roman de bovengenoemde heroïsche tocht van de Endurance en zijn manschappen met de best mogelijke literaire verbeeldingskracht heeft geromantiseerd, zonder de historische werkelijkheid of het menselijk (doorzettings)vermogen grof geweld aan te doen. 

Al na een paar bladzijden lezen word je in IJskoude hemel door Bonné teruggevoerd naar de sfeer van spannende avonturen uit jeugdboeken. Hij heeft ervoor gekozen het jongste, net volwassen, bemanningslid tot held en verteller te maken. Perce Blackborrow – in het boek Merce, de enige gewijzigde naam – begon de reis op de Endurance als verstekeling. Die werkelijkheid is meegenomen in het verhaal, maar verder permitteert Bonné zich hier een aantal opvallende wijzigingen ten opzichte van de geschiedenis.

Jeugdheld
Zijn twee maten vonden dat leider Shackleton te weinig bemanning had uitgekozen, Perce was nodig. Maar in de roman gaat het meer om een kameraadschappelijke ondeugd. De boosheid van Shackleton bij de ontdekking van Blackborrow is in de roman ook al afgezwakt, Merce valt zelfs bijzonder snel bij Shackleton in de gunst. Merce is een typische held uit een jeugdboek: klein in de grote mensenwereld, maar juist daarom goedmoedig behandeld en als het erop aan komt tot grote dingen in staat.

Net zo makkelijk als Merce door de bemanning geaccepteerd wordt, zo goed is de onderlinge stemming überhaupt. Sir Shackleton, zo wordt duidelijker als de tegenslagen en ontberingen toenemen in aantal en ernst, heeft niet per se een goede band met Merce bewerkstelligd uit genegenheid. Hoeveel fouten de Sir ook maakt – dat de tocht op een faliekante mislukking uitloopt, is hem voor een groot deel aan te rekenen – hij is een uiterst kundig leider, die telkens op de juiste manier zijn mannen weet te motiveren of te gebieden. Om de eenheid te bewaren, moet Merce wel tot allen gaan behoren.

Optimisme
Dat is, naast de buitengewone vertelkunst zelf, de grote kracht van IJskoude hemel: via de jongensachtige figuur Merce en de inspirerende Shackleton vertelt Bonné niet slechts het verhaal van de Endurance. Op wat kleine ruzietjes na, behoudt de bemanning bij voortduring goede moed. Zelfs als het doel van de reis al lang is opgegeven en er alleen nog maar overleven op het programma staat, is hun optimisme bewonderenswaardig. Tijdens een nieuw dieptepunt van ellende en verschrikkingen, bedenken de mannen zelfs een gezelschapsspel.

Elk bemanningslid heeft iets van de jongen die de verhalen uit zijn jeugd voor zichzelf heeft verwezenlijkt door ontdekkingsreiziger te worden. Vrije kerels die het avontuur aangaan om de beleving van dat avontuur zelf. Die bravoure houden ze allemaal, ook al wordt de tegenslag nog zo groot. Het is juist dankzij die instelling dat ze alle rampspoed weten te overleven. Optimisme als overlevingskracht in onleefbare omstandigheden, geen moment laat Mirko Bonné je aan de geloofwaardigheid daarvan twijfelen.