Het grootse en tragische leven van een diplomaat
.
Congo, Peru, Ierland en tussendoor Londen, New York en München. Dat klinkt als het reisschema voor enkele jaren van een willekeurige twintiger, maar voor de Britse diplomaat Roger Casement gaat het om een heel leven in strijd tegen het kolonialisme.
Een geridderde verrader
Met het levensverhaal van Roger Casement heeft de Peruaanse Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa een onderwerp beetgepakt dat als naakte chronologie haast zelf al een avonturenroman is. Casement werd in 1864 geboren in Ierland en trok al op zijn negentiende naar het Afrikaanse continent, in dienst van Britse bedrijven en de regering. In 1904 rapporteert hij over de ernstige misstanden in Congo-Vrijstaat, de toenmalige privékolonie van de Belgische koning Leopold II.
Zijn rapport kan niet worden geheimgehouden en is van grote invloed. Twee jaar later wordt Casement naar het grensgebied tussen Brazilië en Peru in het Amazonewoud gestuurd, alwaar hij opnieuw koloniale misstanden moet onderzoeken. Het gaat ditmaal om de Britse rubberfabrikant Peruvian Amazon Company en opnieuw blijft Casements rapport niet zonder consequenties voor veel verantwoordelijken.
Overtuigd geraakt dat zijn geboorteland Ierland eveneens zucht onder het juk van een kolonisator, het Britse rijk, begint Casement zich in te zetten voor de onafhankelijkheid van Ierland. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zoekt hij daarvoor steun bij Duitsland. Het levert de geridderde Casement de doodstraf op wegens landverraad.
Biografisch realisme
Vargas Llosa begint zijn roman met Casement in de dodencel, wachtend op een eventuele gratieverlening. In de cel kijkt hij terug op zijn leven, hoofdzakelijk in chronologische volgorde. Dat geeft De droom van de Ier een eenvoudige structuur, waardoor het rijke levensverhaal even meeslepend als overzichtelijk uit de doeken wordt gedaan.
De Peruaanse Nobelprijswinnaar kiest daarbij voortdurend voor een realistische vertelstijl die meer doet denken aan een geschiedeniswerk of biografie. Dat pakt goed uit waar Vargas Llosa de gruweldaden beschrijft die Casement tegenkomt. Daar laat de schrijver terecht niets aan de verbeelding over.
Onvrije vrijheidsstrijder
Diezelfde stijl zorgt er echter wel voor dat de mens Roger Casement op de achtergrond blijft. Vargas Llosa weet bijvoorbeeld niet goed invoelbaar te maken waarom zijn hoofdpersoon, tegen zelfs het advies van zijn politieke mentor in, steun zoekt bij Duitsland. Er is wel een politiek-strategische verklaring, maar geen persoonlijke.
Dat geldt vaak zelfs ook voor het romantechnisch meest interessante aspect aan Casements persoonlijkheid: zijn homoseksualiteit. Alleen al zijn geaardheid, maar zeker zijn veronderstelde seksuele uitspattingen, waren destijds een onoverkomelijke schande. Volgens Vargas Llosa zou Casement avonturen met mannen overdreven of verzonnen hebben, ‘omdat hij ze graag wilde maar niet kon beleven’. Het innerlijke conflict dat daaraan toch ten grondslag zou moeten liggen, heeft Vargas Llosa echter goeddeels onbenoemd gelaten.
De grote tragiek van Casement is dat zijn invloed in de strijd tegen de vele uitwassen van het kolonialisme groot was, maar zijn rol in de vrijheidstrijd van Ierland te klein. En ook dat hij mensen een vrij leven gaf, maar zelf niet kon leven zoals hij wilde. Vargas Llosa heeft recht gedaan aan de historische grootheid van Casement. Maar door hem niet te sterk te fictionaliseren, heeft hij veel minder recht gedaan aan het tragische aspect van zijn leven. Het gevolg is dat De droom van de Ier meer leest als een uitermate goed geschreven biografie dan als een roman.
