De lotgevallen van een familie
Familieromans waren een geliefd genre eind negentiende eeuw. Louis Couperus is een klinkende naam als het gaat om het volgen van een familie door meerdere generaties. Een van de meest omvangrijke romans uit die tijd is Boeken der kleine zielen waarin Couperus de neergang van de familie Van Lowe beschrijft. Het boek vond toen gretig aftrek en nu nog wordt het beschouwd als een van de belangrijkste werken van Couperus. Dat dit soort boeken uit de mode zijn, is niet echt het geval, maar een nieuwe familieroman roept de vraag of het wel zo boeiend kan zijn als Couperus dat deed.
Spies beschrijft in haar debuut de ‘lotgevallen’ van de familie Elling, moeder Cornelie, vader Herman en de drie zoons Jaap, Bert en Willem en kleindochter Willemien. De drie generaties bewegen tussen de grote gebeurtenissen van de 20ste eeuw door. Interessant is dat Spies dit niet alleen doet vanuit eerder cliché standpunten. Er is wel een jodin, de vriendin van Cornelie Elling die weggevoerd wordt in de tweede wereldoorlog, maar een van de zoons bevindt zich achtereenvolgens in Italië en Duitsland en een ander in Marokko. Willem is als fotograaf betrokken bij de gifoorlogen in Afrika, maar maakt vervolgens foto’s van Hollywood sterren.
Louis Couperus is verbonden met de familieroman. In zijn Haagsche romans beschrijft hij vaak de belevenissen en vooral ook zielenroersels van de families. De onrust die vooral de drie zonen van Cornelie in zich hebben doet denken aan de onrust die Eline Vere aan de dag legt. De scènes waarin Bert en Jaap zich zelf vragen stellen over het leven en de angsten om hen heen voelen, zijn goed geschreven. Deze gedeeltes hebben hetzelfde twijfelachtige en lege gevoel, dat in Bert en Jaap huist. Ook Willem jaagt veel dingen na, waarvan hij zelf ook twijfelt of deze de juiste zijn. Terwijl ze met zoveel dingen bezig zijn, is er een gapend gat in hun leven, dat ze niet goed kunnen opvullen. Het is geen dweperigheid, maar een ingetogen leegte, die bijvoorbeeld Bert vaak overvalt. In tegenstelling tot Couperus drukt Spies zich niet uit in wollig taalgebruik met neologismen en tientallen bijvoeglijke naamwoorden.
In het laatste deel van de roman wordt het leven van Willemien beschreven, de dochter van Jaap. Behalve dat ze aan de studentenopstanden deelneemt, wordt ze op haar oude dag gegijzeld door Marokkaanse jongeren. Deze gijzeling komt wat uit de lucht vallen. Ze is niet goed ingeleid, terwijl Spies in de rest van de roman erg precies is. Boeiend wel zijn de vragen die de oorlog oproepen en de hang naar het communisme, maar het mist de meeslependheid van de andere delen. Misschien heeft het ermee te maken dat er aan Willemien minder aandacht besteed wordt. Het is slechts een zesde deel van de gehele roman. Op sommige momenten is het moeilijk te overgang te maken naar de volwassen Willemien en het kind, dat in de andere hoofdstukken beschreven is.
Het gegeven dat Willemien eerst niet doorhad dat ze gegijzeld werd, past in het thema van het boek. De familie Elling is een familie die door de dingen om haar heen niet meteen geschokt is, maar ze over zich heen laten komen. De dingen gebeuren, vaak zonder dat de familieleden er vat op hebben. Dit leidt niet perse tot een lijdzame houding, want ze nemen zeker beslissingen om hun leven anders in te richten. Toch is er ook een soms naïeve houding. Misschien omdat de gevolgen niet te overzien zijn of omdat het wel wat mee zal vallen. Zo wonen Bert en Herman in Duitsland tijdens de regering van Hitler. Ze doen hun werk, maar uiten niet veel twijfels over het regime. De titel van de roman gaat over de onschuldige familie, die eerst niet weet, maar in de loop van hun leven hun onschuld niet bevestigd zien en die naïviteit soms verliezen.
De roman is zeker meeslepend te noemen. Spies beschrijft op een soms suggestieve manier, maar weet haar personages zo uit te werken dat ze sprekend zijn en zeer indrukwekkend. Spies heeft zich zeker verdiept in bijzondere aspecten van het leven in die tijd. De indrukwekkende bibliografie laat zien dat deze oud-historica niet zonder bronnen werkte. De informatie is dan ook gedegen, maar wordt gedoseerd gebracht. Hoewel het genre van de familieroman misschien wat voor oudere dames is en alleen aan Couperus is voorbehouden, heeft Marijke Spies met Een onschuldige familie dit type roman nieuw en boeiend leven in geblazen.
