Zes sterren

Het lukt vaak niet de beweegredenen te achterhalen waarom iemand de hand aan zichzelf slaat. Hoe vaak horen we niet: “Hij had toch een gezin?” of “Ze had toch een goede baan?” Deze vingerwijzingen geven elke keer weer aan dat veel mensen op een nodeloos oppervlakkige manier met elkaar omgaan. De rouwverwerking staat teveel in het licht van verwijten en zien de zelfmoordenaar als verrader. Angst voor de eigen dood en juist egoïsme aan de kant van de overlevenden lijkt deel uit te maken van de verwerping van zelfmoord als (al dan niet) vrijwillige keuze.

Dubieuze maniertjes

In de nieuwe roman van Joost Zwagerman wordt deze problematiek aan de kaak gesteld. Justus Merkelbach is een jonge vent die het ontzettend goed kan vinden met zijn oom Siem Merkelbach. Met zijn oom heeft hij meer dan met zijn eigen vader. Na zijn middelbare schooldiploma vraagt Siem dan ook of Justus voor hem wil komen werken. Deze twijfelt geen seconde en gaat bij hem in dienst. Siem heeft een goedlopend blad waarin hij hotels in Nederland recenseert. Samen reizen ze stad en land af om op eigenzinnige manier de hotels te beoordelen en de eigenaren zover te krijgen advertentieruimte te kopen. Siem heeft zo zijn eigen maniertjes die niet altijd even zuiver zijn.

Zelfmoord is voor losers

Wanneer Siem schijnbaar uit het niets zelfmoord pleegt begrijpt niemand waarom. Zijn vader vindt Siem een laffe klootzak die nooit enige vorm van verantwoordelijkheid gekend heeft. Wie laat nou zijn eigen moeder in de steek? Had hij niet eens het fatsoen te wachten tot zijn moeder gestorven was? Ja, zelfmoord is voor losers, maar dit slaat wel alles. Voor Justus liggen deze zaken niet zo eenvoudig. Als opgroeiende jongeman zit hij met veel meer vragen, zonder in het patroon van een vastgeroeste man te vervallen. De indruk die de dood van Siem op Justus maakt is groot. Justus probeert als iedereen het verleden te reconstrueren om zo tot een bevredigend antwoord te komen.

We reizen mee door het land waar Siem hoog opgeeft van zijn zessterrenvrouw Til. Toch kan Siem het niet nalaten tweederangs bordelen te bezoeken en het aangaan van affaires in elke stad. Justus en Siems secretaresse houden hem altijd de hand boven het hoofd. Ze lijken zijn misstappen bij voorbaat te vergeven. Waarom? Siem was niet gek toen hij hen aannam. Hij had hen nodig om op deze manier zijn leven te kunnen leidden.

Wanneer een affaire flink uit de hand begint te lopen, en een maîtresse liefdesbrieven aan Til begint door te faxen loopt het huwelijk van Siem op de klippen. Justus’ moeder, die niet van alles op de hoogte is, geeft dan ook Til de schuld van Siems zelfmoord. Als zij niet bij hem weggegaan was dan had Siem nog geleefd. Justus lijkt gaandeweg op de meest volwassen manier met het verlies om te gaan. Ieder trekt zijn of haar conclusies, maar Justus wordt zich er van bewust dat de definitieve vraag waarom iemand zelfmoord pleegt niet te beantwoorden valt. Justus weet dat emotie en het zoeken naar antwoorden niet te verenigen valt.

Omgeven door zijn eigen verdriet en met vragen waarom Siem dan niet voor hem had willen blijven leven, geeft Justus de zelfmoordenaar de ruimte en vrijheid die hem toekomt. Ondanks dat Justus nooit achter het ontstaan van Siems laatste keuze zal komen, weet hij ook dat het afscheid van Siem geen eindpunt van zijn eigen leven is maar juist het startpunt als volwassen man.

Volwassen

Voor de ideeën over zelfmoord heeft Zwagerman geput uit een stel klassieke werken die over dit probleem verschenen zijn, waaronder The Savage God van Alvarez en De hand aan zichzelf slaan van Améry. Zwagerman heeft op een fantastische manier van deze ideeën gebruik gemaakt. De mijmeringen van Justus die zo oprecht en mooi zijn komen op deze manier erg goed over. Het denken over en het omgaan met zelfmoord is moeilijk. Zwagerman valt in geen enkele kuil en beheerst zijn onderwerp tot in de puntjes. Tevens moet worden opgemerkt dat Zwagermans stijl bij elk boek dat van hem verschijnt beter wordt. Zijn taal wordt steeds rijker en kneedbaarder, zijn inhoud steeds volwassener.

Zes sterren is een buitengewoon volwassen roman geworden waarin Zwagerman de grote vragen van het leven durft aan te gaan op een eerlijke, mooie en goed doordachte manier.