Spelen met alledaagse herkenning

Het zeer uitgebreide overzichtswerk van Saul Bass, Saul Bass. A life in film & design, is zijn biografie geschreven door zijn dochter. Het videowerk van Saul Bass (1920) ontstaat in de jaren zestig vanuit zijn designachtergrond. Bass was toen al een van de belangrijkste mensen die het alledaagse beeld van de Amerikanen vormgaf. Hij ontwierp de logo’s van bedrijven als Continental Airlines en het nog steeds gebruikte Warnerlogo. Het boek geeft, als een catalogus, een uitgebreid overzicht van alle projecten in design en film die Bass ooit ondernam.

Essentieel beeld

Communicatie van ideeën staat, net als in zijn design, centraal in de filmopeningen die hij vormgeeft. Herkenning en labeling van beeld brengen de kijkers heel effectief naar de plaats waar de maker hen wil hebben. De designer in Bass is op zoek naar wat de kijker beweegt, de essentie van het symbool. Hij zette met zijn onconventionele filmtitels een nieuwe standaard neer voor Hollywood, waarin filmtitels als hele producties worden gezien.

Zijn bewegende design leidde Bass tot filmopeningen voor ondermeer Hitchcock en Scorsese. Bass was hierin grotendeels autonoom aan het werk en drukte zijn eigen stempel op de films. West Side Story (1961) eindigt met graffiti op de muur, de openingsscène van Exodus (1960) heeft eigenlijk alleen de vlam die het publiek al in de sfeer van onheil brengt. In Walk on the Wild Side (1962) is het een traag lopende kat die het filmverhaal symboliseert. Bass beschouwde de korte film als een logisch gevolg op zijn design voor filmtitels.

Verzeild in ritueel

Het contrast kan niet groter met de films/projecties van Hilary Lloyd die juist geen vooropgezette communicatie naar de kijker hebben. Lloyd, vorig jaar genomineerd voor de Turner Prize, ziet haar films als beelden zonder expliciete betekenis. Het eerste retrospectief van Lloyds werk laat vooral haar videokunst zien die voor het YouTube tijdperk tot stand kwam met grote monitoren en VHS-spelers. In het boek zijn veel filmstills en galerieopstellingen te zien.

De personen in Hilary Lloyds werk zijn in hun eigen ritueel verzeild. De video’s ontlenen hun kracht juist aan de toevalligheid van de opname. We kijken naar hoe de mensen in de video’s zich heel nonchalant aan de buitenstaander laten zien. De dagelijkse werkzaamheden in een autowasserij en op bouwplaatsen worden in een loop herhaald in het kader van een projectie of TV. Kleine elementen uit de alledaagse wereld van mensen en objecten werken juist vervreemdend in de vorm waarin Lloyd ze aanbiedt.

Het boek verklaart deze vervreemding met nogal hoogdravende beschouwingen in een apart boekje. Het spreekt over filmsculpturen en ideologische systemen waar het werk uit voortkomt, maar gaat niet in op Lloyds inspiratie. Misschien komt dit omdat Lloyd haar werk zelf zo min mogelijk duiding geeft. In essentie is echter de basis van Lloyds werk dat zij haar video’s zonder montage aan het publiek toont; beelden die meestal met een simpele camera vanuit een bepaald standpunt zijn gefilmd. De opstelling van monitoren en projecties geeft de inhoud extra richting. De rest is aan de kijker. Waar Saul Bass met sterke beelden voor altijd herkenbare filmmomenten schiep, herhaalt Lloyd het bekende zo specifiek dat het vooral ruimte voor herinterpretatie maakt.

Saul Bass. A life in film & design • Jennifer Bass & Pat Kirkham • Laurence King Publishing • 440 pagina’s • 48,- • 9781856697521 • 4 sterren
Hilary Lloyd • Hatje Cantz Verlag • 280 pagina’s • 39,80 • 9783775732994 • 3 sterren