Dromen van een revolutie

Ismail Kadare kun je gerust de ontdekking van 2005 noemen. Hoewel hij in literaire kringen al langer als de grootste Albanese auteur stond aangeschreven, genoot hij nog maar weinig bekendheid bij het grotere publiek. Daar kwam echter afgelopen zomer verandering in, toen Kadare werd onderscheiden met de eerste Man Booker International Prize. De jury van die nieuwe internationale literatuurprijs prees de manier waarop de auteur in zijn romans de cultuur en politiek van zijn land wist te vatten, en beschreef hem als een nieuw baken in een literaire traditie die met Homeros begon. Zo’n auteur liet uitgeverij Van Gennep zich niet ontzeggen: meer dan tien jaar na de eerste druk ligt de Nederlandse versie van Het dromenpaleis, één van Kadare’s bekendste romans, opnieuw in de winkels.

Twee werelden

Kadare’s roman vertelt over de lotgevallen van Ebu Qerim, een telg uit de vermaarde Qyprilli-familie. Dat geslacht is de politieke tegenpool van de heersende Ottomaanse soeverein in het boek, maar achter de schermen heeft het de touwtjes nog altijd stevig in handen. Niemand verbaast zich dan ook over de blitzcarrière die Ebu Qerim maakt na zijn sollicitatie in het Tabir Serail. Enkel voor hemzelf gaat het allemaal wat snel. De selectie, en later ook de interpretatie van de interessantste dromen vergen zijn uiterste kracht, en weldra vervreemdt hij van de wereld rondom hem. Eerst ervaart hij dat als een positieve evolutie: vanuit zijn opwindende dromenrijk kijkt hij neer op de massa ambtenaren die dagelijks naar hun banale werk trekken. Op het einde van de roman slaat die stemming echter om. Ebu Qerim realiseert zich dat de echte wereld buiten de muren van het Tabir Serail ligt, en dat het dromenpaleis hem van de beste jaren van zijn leven heeft beroofd.

Aanklacht

Zoals het juryrapport van de Man Booker International Prize al deed vermoeden, is politiek in Het dromenpaleis nooit ver te zoeken. Er is niet veel fantasie voor nodig om het Tabir Serail te zien als een symbool voor elk totalitair regime dat het leven van zijn burgers tot in de kleinste details controleert. Ebu Qerim verdwaalt letterlijk in de doolhof van die macht, waar mensen met bedreigende dromen worden gefolterd en burgers met een noodlot voorzienende blik de ogen wordt uitgestoken. Geen wonder dat dit boek verboden werd in Albanië, dat ten tijde van de eerste verschijning zo’n twintig jaar geleden nog zuchtte onder een totalitair bewind.

Toch is Kadare’s aanklacht minder expliciet dan je zou verwachten. Ebu Qerim veroordeelt wel de terechtstelling van onschuldige burgers, maar stelt zich nooit vragen bij de extreme controle die de staat uitoefent op het leven van zijn onderdanen. Daarnaast blijft ook de precieze rol van het geslacht Qyprilli onduidelijk: de familie wordt dan wel in een volksepos bezongen, het is moeilijk te geloven dat haar leden zich in de hoogste politieke regionen kunnen ophouden zonder ooit hun handen vuil te maken. Hun machtsspelletjes blijven in de roman echter buiten beeld. En ten slotte is er nog het allegorische en historische karakter van het verhaal, dat volgens Kadare’s critici dient om een politieke stellingname te verdoezelen.

Een vrijblijvende roman is Het dromenpaleis zeker niet. Kadare slaagt erin op een unieke wijze een totalitair regime te portretteren, en de greep die het kan uitoefenen op de levens van zijn burgers. Het resultaat is een beklijvende politieke allegorie die bij momenten leest als een thriller. Net als Ebu Qerim komt de lezer terecht in de bevreemdende wereld van het Tabir Serail, en geen van beiden zullen ze die gemakkelijk kunnen achterlaten.