Boeken / Fictie

Alweer om van te snoepen

recensie: Herman Koch - Geachte heer M.

Geachte heer M., de alweer achtste roman van voormalig Jiskefet-icoon Herman Koch, opent erg sterk, kabbelt dat verder, om vervolgens uit te pakken met een wurgend en verrassend slot. Maar het is vooral de structuur die indruk maakt. Dat, en het heerlijke venijn dat van sommige pagina’s druipt.

In een appartement woont schrijver M., die verder niet bij naam wordt genoemd, maar al geruime tijd op de terugweg is. Koch schept er in elk geval de hele roman door een genoegen in de lezer te plagen met de vraag wie de inspiratie zou kunnen geweest zijn voor de schrijver. Het ene moment herken je er Mulisch in, dan weer Campert, Nooteboom of ’t Hart. Alleen al daarom is de roman een plezier om te lezen, omdat M. hen allemaal is, maar ook geen enkele van hen.

Hopeloos verliefd
Onder M. woont een geheimzinnige man, die hem brieven stuurt, waaruit onder meer blijkt dat die het doen en laten van de schrijver volgt, diens post leest en zelfs zijn vrouw volgt wanneer ze een reisje maakt met haar dochter. Maar meer nog lijkt de man meer te weten over het incident waarop M. zijn succesroman Afrekening baseerde: twee tieners op weekend in een vakantiehuisje worden plotseling geconfronteerd met de door een sneeuwstorm opgedaagde leraar die hopeloos verliefd is op het meisje. En die dat weekend spoorloos verdwijnt, zonder dat zijn lijk ooit wordt gevonden. Vraag is: wat weet de onderbuurman, en vooral: hoe weet hij dat?

Via een ingenieus opgebouwde constructie komen we vervolgens langzaam te weten wie die jongeren waren, wat hun relatie was met de leraar, hoe M. ertoe kwam de roman te schrijven en wat er in die winternacht uiteindelijk met die leerkracht gebeurde. Dat laatste, wat pas op de allerlaatste pagina’s wordt prijsgegeven, is in elk geval de moeite van ruim 400 voorafgaande pagina’s waard.

Literatuurlijstjes
De gedeeltes met de geheimzinnige onderbuurman intrigeren in elk geval het meest. Ten eerste omdat we niet weten wie de onderbuurman is, ten tweede omdat we zijn motieven niet kennen en ten derde omdat Koch van de gelegenheid gebruik maakt om op een haast wellustige manier het schrijversambt en bij uitbreiding het vaak zo oppervlakkige boekenwereldje te kakken te zetten. Dat levert hilarische passages op, zoals wanneer de schrijver (de Geachte heer M.) uit de titel in een bibliotheek gaat voorlezen uit eigen werk en een tirade houdt tegen verplichte literatuurlijstjes.

In uw vraag hoor ik het andere grote misverstand. Namelijk dat je jongeren aan het lezen zou moeten krijgen (…). Literatuur hoort op een middelbare school niet thuis. Het hoort veeleer thuis in het rijtje dat ik hier net noemde. Het rijtje van de seks en de drugs, van alle dingen waar we zonder dwang van buitenaf plezier aan beleven. Een verplichte literatuurlijst! Hoe haal je het in je hoofd?

De persoon die de vraag stelt is trouwens een leerkracht, nog een beroep dat door Koch in deze roman maar al te gretig te kakken wordt gezet – het lijkt nét geen persoonlijke afrekening. Wat dacht je van ‘leraren waren zich er niet van bewust dat hun leven leeg en zinloos was, dat het was geëindigd op de dag waarop ze hadden besloten om van het lesgeven hun beroep te maken’. En dat is maar één van de vele prikken.

Jongerencultuur
De andere plotlijn, die rond het koppel en hun vrienden boeit minder. Voor de ruim 100 pagina’s tellende passage over hun weekend aan zee draagt weinig bij aan de spankracht. De jongeren hangen rond, mijmeren over het leven en de liefde, maken ruzie en proberen zich in het slechtzittende keurslijf van hun maatschappelijke rol te murwen. Maar hier lijkt het of Koch zich vooral heeft willen uitleven om een soort jongerencultuur en -interactie te vatten, die helaas aan de plot weinig bijdraagt. Of deed hij dat bewust, zoals hij schrijver M. laat zeggen dat hij een plotlijn over de vriendin van het ‘schuldige’ meisje heeft geschrapt omdat het teveel zou zijn. Speelt hij hier met andere woorden met zijn eigen verwachtingen en die van de lezer? Kan zijn, maar waarom stremt het dan de aanvankelijk zo strakke, hermetische en spannende intrige?

Het Diner, Kochs grootste succes, wervelde en intrigeerde de hele roman door, om nog eens te eindigen met een pakkend, wrang slot. Dat laatste heeft Geachte heer M alvast gemeen met die roman, maar voor de rest is-ie toch wat minder. En toch weer niet, als je alles laat bezinken. En toch weer wel.

Lezen dus.