Is Mulisch zo geniaal als hij zegt?

Harry Mulisch heet een groot schrijver. Dat weet hij, en voor zijn lezers die het nog niet weten of niet willen weten, vertelt hij in zijn boeken ook vaak dat hij een groot schrijver is. In Siegfried heet de hoofdpersoon Rudolf Herter en, raad eens wat, hij is een groot en gevierd schrijver. Het volle haar rondom zijn scherpe gezicht sloeg als vlammen uit zijn hoofd, maar tegelijk was het zo wit als het schuim van de branding . Als dat de lezer nog niet aan het denken zet…

Het boek is ruwweg te verdelen in drie stukken. In het eerste stuk maken we kennis met de beroemde schrijver Rudolf Herter, die in Wenen is om zijn boek De uitvinding van de liefde te promoten. In een televisieinterview verklaart hij dat hij het op zich gaat nemen het mysterie van de onmenselijkheid van Hitler te vangen in literatuur. Er zijn al duizenden studies over Hitler geweest.

“Hij is het enigma gebleven dat hij van meet af aan voor iedereen was,- of nee, hij is er alleen maar onbegrijpelijker op geworden. Al die zogenaamde verklaringen hebben hem alleen maar onzichtbaarder gemaakt, waar hij zelf heel tevreden over zou zijn geweest. Volgens mij zit hij in de hel en lacht zich dood. Het wordt tijd, dat daar verandering in komt. Misschien is fictie het net waarin hij gevangen kan worden.”

Na zijn lezing komt een bejaard echtpaar op hem af dat hem dringend wenst te spreken, wat het begin van het tweede deel inluidt. Ulrich en Julia Falk nodigen hem uit om hun verhaal aan te horen. Zij zijn voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog persoonlijke bedienden geweest van Eva Braun en Hitler en dragen een vreselijk geheim met zich mee. Dit geheim wordt nu doorverteld aan Herter, die echter moet zweren dat hij het pas openbaar maakt als zij beiden dood zijn. Dit gedeelte, waarin het echtpaar Falk vertelt over het leven in Berchtesgaden, is het meest spannende en meeslepende gedeelte van het boek. Wat zal er gebeuren? Hoe kan het dat dit zo lang zo geheim is gebleven?

Hun geheim is echt gebeurd en Herter wil er een boek van maken. Een geheim als dit is niet te verzinnen, dat is onmogelijk, en toch zal niemand geloven dat het echt gebeurd is, als het straks in boekvorm in de winkel ligt Hij zou geprezen worden voor zijn fantasie, en er misschien weer een literaire prijs voor krijgen,maar geloven zou niemand hem. Maar Mulisch heeft het verzonnen, en staat daarmee nog boven de fantasie. Herter zegt zelf dat geen sterveling ooit zo’n fantastisch verhaal zou kunnen bedenken. Ongemerkt blijf je Herter identificeren met Mulisch, en ongemerkt blijf je je ook ergeren aan de kwinkslagen die hij maakt over zijn eigen genialiteit.

Het derde deel van het boek is het minst gelukte deel. Na het horen van het hele verhaal rent hij terug naar zijn hotelkamer om daar een theorie te ontvouwen die het on-wezen van Hitler moet verklaren. De hele rij filosofen komt voorbij in een wervelende monoloog die alleen te volgen is voor degenen die zich ook echt in Nietzsche, Schopenhauer en de muziek van Wagner verdiept hebben. En waarom de laatste dagen van het dagboek van Eva Braun in Siegfried worden gepubliceerd, is ook een raadsel. Het lost maar een deel van het mysterie op, en is in geen enkel ander opzicht nuttig of spannend.

Siegfried is een aardig verhaal, als het filosofische gezever weggelaten, of misschien vervangen wordt door wat minder hoogdravende taal. De verbindingen die hij maakt lijken bovendien kant noch wal te raken. Het geheim van Falk en zijn vrouw is spannend, en de manier waarop Herter/Mulisch reageert is met enige milde zelfspot ook aardig beschreven. Maar zoals bij veel mensen die zich een groot schrijver vinden: ook een groot schrijver moet zijn lezer boeien. En niet laten zien hoe groot hij wel niet is.