Mystieke kunst uitvoerig verklaard

Grote kunst behoeft vaak verklaring. Dit geldt zeker voor een kunstenaar als Anselm Kiefer. De vele verwijzingen in zijn werk maken het onontbeerlijk om in een boek over Kiefer uitgebreid in te gaan op de achtergronden van zijn werk.

Das Salz der Erde

Anselm Kiefer is nooit bang geweest voor controverse. Vorig jaar wilde hij nog een kerncentrale kopen. Zijn aanvallen op taboes zoals zijn foto’s uit de jaren zestig waarop hij de Hitler-groet brengt,vestigden zijn naam. Recent verscheen een overzichtswerk met 250 werken  uit de periode van 1969 tot 2011. Het bevat verschillende essays over hoe je de kunstenaar en zijn werk kan lezen. Daarmee is het een wegwijs in Kiefers kunst die propvol verwijzingen zit.

Boetedoening en wedergeboorte

Anselm Kiefer wordt gepresenteerd vanuit zijn achtergrond als artiest die herboren wilde worden uit de as van zijn land: het moreel afgebrande Duitsland dat op de verkeerde ideologie had geleund. Onschuld kon niet gevonden in abstracte stromingen van de tijd. De grote stromingen gooiden het verleden weg om volledig opnieuw te beginnen. In plaats daarvan start Kiefer met zijn eigen boetedoening en stort zich in de gitzwarte nalatenschap van het nationaal-socialisme. Pas daaruit kon zijn eigen puurheid ontstaan, een hergeboorte. Die wedergeboorte en regeneratie komen voort uit de Oosterse wijsheid en Kaballa. Kiefer ontleent veel van zijn werk aan ideologieën die haaks staan op de historie van zijn land. De dreiging is in het werk van Kiefer echter alom aanwezig. Zijn kunst verenigt perceptie, kennis en intuïtie zoals John Hallmark Neff zegt in zijn essay. Het dwingt de kijker om zich in de donkere plekken van zijn eigen ziel te verdiepen. 

Innenraum

De verschillende periodes in het werk van Anselm Kiefer worden uitgebreid toegelicht. De fascinatie voor alchemie stamt uit de periode in de jaren zeventig waarin Anselm Kiefer de scheiding van goed en kwaad herkende. Het proces van scheiding is overgoten met referenties aan de Kaballa. De alchemie in het werk heeft de functie van purificatie. De rode draad van alchemie komt ook terug bij de tentoonstelling Das Saltz der Erde op de Biënnale van Venetië in 2011 waarvoor het overzichtsboek is uitgebracht. Metaal blijft metaal, maar het zwart en oker maakt plaats voor lichtblauw en grijs. Het is natuur die zichzelf reinigt. Metalen platen hangen in een installatie die als het ruisen van de zee aanvoelt.

Dem unbekannten Maler

Mystieke kunst

In de jaren tachtig begeeft Kiefer zich richting architectuur in zijn werk. In een serie met ondermeer Dem unbekannten Maler en Innenraum gebruikt Kiefer Nazistische architectuur, maar geeft het een ontheiligd gevoel met zwarte rook en een hoofd op een stok. Ook deze werken refereren weer aan een overgang van de ene naar de andere staat, naar verre historie gelinkt aan onze zwarte kanten. Niets is vanzelfsprekend bij Kiefer, bij alles vraagt het werk om de attentie van de kijker.
Alle verwijzingen in Kiefers kunst betekenen wel dat je zijn werk moet lezen. Meer dan een kunstboek is Saltz der Erde een boek dat de intellectuele en mystieke waarde van de kunst benadrukt. Het is een fascinerend boek ware het niet voor de zwaar geformuleerde verklaringen over Kiefers werk. Het wordt hiermee helaas een overzichtswerk dat de afstand bewaart net als Kiefer zelf. Zijn mystieke kunst behoeft veel uitleg om de kijker te laten begrijpen waar het precies over gaat.