Sympathieke schoolleraar

Zo begint Teacher Man, het derde boek in de serie memoires van Frank McCourt over respectievelijk zijn jeugd in Ierland, zijn volwassen leven in New York en zijn leven als middelbare schooldocent. McCourt wilde met dit boek eer bewijzen aan docenten, aan al die mensen die zich vijf klassen per dag, vijf dagen in de week, 160 leerlingen lang inzetten voor de toekomst van Amerika. Na het wereldwijde succes van het zeer persoonlijke Angela’s Ashes en ‘Tis, tracht hij zo zijn bekendheid aan te wenden ten gunste van the downstairs maid of professions.

Meanderende herinneringen

Frank McCourt

Het is een sympathiek streven van een sympathieke man. McCourt vervolgt zijn intrigerende opening bevredigend met de grappige verhalen achter zijn bijna-ontslagen en dwaalt daarna verder door zijn herinneringen van een leven lang lesgeven. In 1958 stond hij voor het eerst voor de klas, maar uit het gedrag van de leerlingen valt niet op te maken in welk jaar welke herinnering plaatsvindt. Tieners zijn blijkbaar van alle tijden, evenals de sluwe tactieken die ze toepassen om de lessen te saboteren:

Joey is the Mouth. There’s one in every class (…) It’s the job of the mouth to ask questions, anything to keep the teacher from the boring lesson. I may be a new teacher but I’m on to Joey’s delaying game. It’s universal. I played the same game in Ireland. I was the mouth in my class in Leamy’s National School.

Via de vragen van de scholieren komen McCourt’s herinneringen aan bod, zodat ook nieuwe lezers zijn achtergrond leren kennen. Voor trouwe McCourt volgers voelt dit niet dubbelop, want de vorm en stijl zijn anders, korter en snediger, aangepast aan tieners. Tevergeefs tracht McCourt af en toe de scholieren weer bij de les te krijgen, maar zo heel hard probeert hij het ook weer niet. Hij geniet van de interactie, de luisterende oortjes en de slinkse rebellie. Zelf had hij vroeger een ontzettende hekel aan school en zelfs als docent kan hij zijn diepgewortelde antipathie jegens het gezag niet van zich afzetten. Hij heeft nooit carrière gemaakt in de educatieve wereld, geen decaanschap of lucratieve bijbaantjes aangenomen, maar is altijd simpelweg (en onderbetaald) leraar gebleven.

To Sir With Love

McCourt staat in zijn hart aan de kant van de leerlingen, maar wil ook graag zijn diepe liefde voor de literatuur met hen delen en hen de opleiding geven die ze later nodig zullen hebben. Dat levert het innerlijke conflict op dat, naast intrige, enthousiasme en humor, ook spreekt uit de eerste vier regels van het boek. Want hoe doe je dat eigenlijk, lesgeven? Wanneer leert iemand iets? En wat moet je ze leren? En wie ben ik om te denken dat ik ze iets te leren heb? Het hele boek is doorspekt met deze zelftwijfel en er volgt, tot mijn frustratie, geen antwoord. Eigenlijk vraag ik het mezelf ook af na het lezen van dit boek, want hoe McCourt lesgeeft en wat hij de leerlingen overbrengt is mij niet duidelijk. Zo hier en daar is een glimpje inspiratie te zien, zoals wanneer hij zijn leerlingen opdracht geeft excuusbriefjes te schrijven voor mensen die iets fout gedaan hebben (bijvoorbeeld voor Eva die de appel at of een honkballer die een belangrijke slag miste). Maar over het algemeen lijkt McCourt moeizaam voort te modderen, zonder dat het ook maar iemand duidelijk is waar hij heengaat.

Een doelloos schrijven

Hetzelfde geldt voor zijn herinneringen, en eigenlijk voor het hele boek. Het is interessant, sympathiek en bij vlagen ontzettend geestig, maar uiteindelijk onbevredigend. Het gaat, net als McCourt zelf, nergens naartoe. Aan het eind van het boek is hij gescheiden van zijn vrouw, woont hij bij vage mensen in, heeft hij zwervende vrienden die hem op school aanspreken en slijt hij zijn dagen als leraar creatief schrijven. Het is geen vrolijk of inspirerend beeld, en daarmee wekt het misschien medelijden op met de beroepsgroep middelbare schoolleraar, maar niet de bewondering die McCourt voor ogen had.

In Meester!, de Nederlandse vertaling van Teacher Man, is dit gevoel nog sterker omdat de relativerende, vriendelijk Ierse ondertoon onvertaalbaar is gebleken. De Nederlandse taal mist de zachte wolligheid van het Ierse Engels, waardoor de depressieve en twijfelende woorden harder dreunen en een nare smaak achterlaten. Als dan ook de humor in de vertaling grotendeels wegvalt, dan blijft een vervelend boek over. De sympathie die ook in het hele boek verweven is, komt er alleen in de oospronkelijke taal goed uit.

Frank McCourt • Teacher Man: A Memoir • Uitgever: Harper Collins Publishers (import: Van Ditmar)• Prijs: € 24,95 • 258 bladzijden • ISBN: 0007173989

Frank McCourt • Meester! • Vertaling: Monique Eggermont en Erica Feberwee • Uitgever: Prometheus • Prijs: € 17,95 • 303 bladzijden • ISBN: 9044607448