Een onbewust leven
Het Griekse woord praxis betekent letterlijk handeling, maar het vrouwelijke hoofdpersonage uit Fay Weldons gelijknamige roman blinkt juist uit in passiviteit. In het boek kijkt de protagoniste terug op haar leven, vanaf haar jonge jaren begin vorige eeuw tot in de feministische jaren zeventig, een leven waarin ze door anderen wordt gedirigeerd. Ter gelegenheid van dertig jaar Praxis heeft uitgeverij Sirene de roman van Fay Weldon opnieuw uitgegeven.
Praxis betekende de doorbraak in Nederland voor Fay Weldon, die met haar werk een genuanceerder geluid liet horen tijdens het feminisme. Hoewel de mannelijke personages in de roman lijden aan grootheidswaanzin, zijn de vrouwelijke personages niet onschuldig aan hun positie: ze zijn zelf te passief en volgzaam om deze te verbeteren. Zo ook Praxis. Als kind wordt ze door haar moeder en oudere zus nagenoeg verwaarloosd en haar vader laat het gezin in de steek wanneer ze nog erg jong is. Als Praxis een studiebeurs krijgt lijkt alles beter te worden: ze is erg intelligent en gaat mee in het leven van de universiteit. Praxis blijkt echter te afhankelijk van de mening die anderen over haar hebben om dit leven vol te houden. De man die ze tijdens haar opleiding ontmoet kan het niet hebben dat zijn minnares intelligenter is dan hijzelf, maar Praxis doet er alles aan om bij hem in de smaak te blijven vallen. Haar cijfers worden middelmatig terwijl ze tegelijkertijd voor haar vriend hoog becijferde werkstukken schrijft.
Gedienstig
Deze situatie blijft zich herhalen in de roman: Praxis ziet de ene na de andere droom vervliegen door haar (seksuele) relaties met mannen. Het zou hierdoor gemakkelijk zijn haar ongeluk geheel op de mannelijke omgeving af te schuiven. Weldon wil echter geen eenduidig beeld geven, Praxis is net zo schuldig aan haar onvervulde leven, zij laat immers alles maar gebeuren. Het komt nooit in haar op om zich te verzetten tegen haar eigen achtergestelde positie, integendeel, ze past zich overal schijnbaar moeiteloos op aan. Zo komt het dat Praxis’ leven gevormd wordt door haar eigen gedienstigheid, terwijl ze daarbij verschillende stereotype vrouwenrollen vervult; onder andere die van de vrouw die niet geschikt is voor het intellectuele leven, de ideale sekspartner voor vriendjes en vreemden (op feestjes en als straatprostituee). Daarnaast kruipt ze ook in de rol van ongehuwde moeder én van feministe.
Hoewel het leven van Praxis van ramp naar ramp schiet, blijft ze op dezelfde vlakke manier reageren. Natuurlijk past dit in het verhaal: Fay Weldon wil aantonen dat het passieve geconditioneerde leven van vrouwen tot hun persoonlijk ongeluk leidt. Helaas voor de lezer betekent dit dat het hoofdpersonage voornamelijk in apathische toestand beschreven wordt. Dit doet Weldon zo consequent dat Praxis geestestoestand ook langzaam dat van de lezer aantast, je kunt als lezer haast niet verder gaan, niemand is tegen zoveel pessimisme en passiviteit bestand.
Toch stimuleert het verhaal om door te gaan: ondanks de passiviteit krijgt Praxis diepgang, mede door de moord die Weldon in het verhaal mengt. Hiermee zorgt Weldon dat de roman Praxis niet in een feministische klaagzang blijft hangen maar een goed verteerbaar beeld geeft over stereotypen en de consequenties hiervan.
Zie ook de special over literaire lectuur: Chicklit: vriendinnen onder elkaar
