Allesverhullende mist van oorlog

In het Colombiaanse dorp San José slijt Ismael Pasos, voormalig leraar, zijn laatste jaren. Het lijken tevreden jaren; hij plukt zijn sinaasappels en verzorgt samen met zijn vrouw Otilia de katten en de tuin. Af en toe wordt deze alledaagse rust verstoord door zijn geleidelijk toenemende ouderdomskwalen of doordat hij zichzelf pijnigt door te kijken naar mooie, jonge vrouwen. De Latijns-Amerikaanse warmte en ietwat lome sensualiteit waarmee Evelio Rosero het leven van Ismael beschrijft, doen het als een idylle voorkomen.

Rust en chaos

Het Colombiaanse dorpsleven is niet altijd idyllisch geweest, en voortekenen sijpelen door dat het weer verstoord zou kunnen worden. Herinneringen aan een oorlog die het dorp heeft aangedaan, verder is getrokken maar nog niet voorbij is – en dus kan terugkomen – komen in San José steeds meer boven. Maar telkens als die donkere herinneringen een aantal pagina’s wegblijven is de idyllische sfeer weer terug in het verhaal. De oude Ismael, wiens gedachten de lezer volgt, denkt ook niet aan wat zou kunnen komen.

Plotsklaps is de oorlog terug en direct verandert het dorp in een warrig strijdtoneel. Ismael wordt de ontstane chaos ingezogen wanneer hij te midden van de opgelaaide strijd Otilia niet meer kan vinden; zij blijkt te worden vermist. Terwijl Ismael langzaam beseft dat zijn vrouw niet terugkomt, gaat ook zijn geheugen steeds verder achteruit. Zo ontstaat er zowel in Ismaels hoofd en leven als in het hele dorp, waar de doden en vermisten betreurd worden, een vacuüm. Rosero beschrijft Ismael en zijn situatie in een heel mooie, natuurlijke stijl:

Zo was het, denk ik. Ik kijk weer naar de onbekende: onherkenbaar, waarom raak ik mijn geheugen kwijt wanneer ik het het hardst nodig heb? We drinken in stilzwijgen bij het fornuis. Ik ben blij dat ik slaap heb. Vanavond zal ik zeker kunnen slapen (…) ik ga in bed slapen en een paar uur lang zal ik me ervan overtuigen dat ik naast je slaap, Otilia: wat een vooruitzicht.

Een elegant verhaal

Om de zoveel tijd (hoeveel precies weet Ismael niet zeker, en de lezer ook niet) laait het geweld weer op. De daarvoor verantwoordelijke milities worden soms links, soms rechts genoemd, maar het ideaal waarvoor ze ooit vochten is al lang vergeten. Dat ze hun streven naar geld en macht niet eens meer met een ideaal proberen te legitimeren, onderstreept de idiotie van het moorden en het ‘vertrappen’. Slechts af en toe ziet Ismael die wrede chaos nog aan de oppervlakte komen. Zelfs het verdriet om Otilia rispt minder vaak op.

In al haar chaotische wreedheid blijft De Vertrapten een schitterend, elegant verhaal, geschreven in een schitterende, elegante stijl. De manier waarop de rustige dagen van een oude man worden verstoord getuigt van een ontzettende onrechtvaardigheid. Dit boek is een aanklacht namens de slachtoffers van de Colombiaanse oorlogen. Evelio Rosero heeft een ontroerend verhaal geschreven, dat echter allesbehalve sentimenteel is. De lezer volgt als vanzelf de gedachten van de langzaam wegglijdende Ismael en glijdt met hem mee in een allesverhullende mist.