Genezende literatur

Het boek begint met een passage waarin een anonieme man kijkt naar een tot 24 uur uitgerekte versie van de film Psycho. De beschrijving van zijn waarneming van deze ultiem trage film suggereert – zoals dit boek zoveel spannende, niet te beschrijven suggesties doet – een nauwe samenhang met het punt omega. Het idee daarvoor ontleent DeLillo aan de Franse twintigste-eeuwse jezuïet Teilhard de Chardin. Deze stelde dat het universum zich continu ontwikkelt naar een toenemende complexiteit en bewustzijn, met als eindstadium het punt omega. DeLillo legt De Chardins punt omega uit als ‘een sprong uit de biologie’, een implosie van het zelfbewustzijn. In de woorden van een van de personages uit DeLillo’s boek:

We zijn uitgespeeld. De materie wil van het zelfbewustzijn af. Wij zijn het denken en voelen waartoe de materie zich ontwikkeld heeft, en het wordt hoog tijd om dat allemaal weer op te doeken. Dat is wat ons nu beweegt.

Woestijn
Aan het woord is Elster, een oud-academicus en voormalig adviseur van het Amerikaanse leger, die zich tijdelijk heeft afgezonderd in een huisje aan de rand van de woestijn. Daar wordt hij bezocht door de naamloze hoofdpersoon van het boek – niet te verwarren met de man die naar Psycho keek –, die weken bij Elster doorbrengt. In eerste instantie doet hij dat met de bedoeling hem over te halen een documentaire over hem en zijn ervaringen met het Amerikaanse leger in Irak te mogen maken. De twee mannen praten, drinken en zweten. Gaandeweg wordt duidelijk dat hun bewustzijn van de tijd en de (lege) ruimte in de woestijn verandert. De komst van Elsters volwassen dochter Jessie benadrukt dit; zij bezit van nature een dergelijk bewustzijn.

Elster is dan ook dol op haar. Hij verfoeit het tijdsbewustzijn van de mens in de moderne samenleving, dat hij tegenover zijn metgezel benoemt als ‘inferieure tijd’. Volgens hem doet die uiteindelijk de natuur van de mens geweld aan:   

Steden zijn gebouwd om de tijd meetbaar te maken, de tijd uit de natuur te halen. Er is een eindeloos aftellen, zei hij. Als je alle bedekking weghaalt en naar binnen kijkt, is angst dat wat resteert. Dit is wat literatuur geacht wordt te genezen. Het epische gedicht, het verhaaltje voor het slapengaan.

Intrigerende spanning

Deze drie mensen, die leven in het vacuüm van de woestijn, worden tegenover de samenleving gesteld. In tegenstelling tot de oppervlakkige jachtigheid van de moderne samenleving zoeken ze alle drie instinctief naar het wezen van de dingen. Elster met onder andere zijn zoekende gemijmer, de naamloze hoofdpersoon die een onconventionele documentaire wil maken en Jessie, die als kind altijd de bewegende lippen van haar vader bestudeerde en imiteerde, om als het ware dat te vinden wat zich áchter de woorden begeeft.

De tegenstelling en het benoemde naderen van het punt omega verlenen aan de roman een wonderlijke en intrigerende spanning, die tegen het einde van het verhaal op een totaal onverwachte wijze tot ontbranding komt. Het is ongelooflijk dat DeLillo al dit en nog veel meer in amper honderd relatief kleine bladzijden weet te omvatten. Hij schrijft met een prachtige, wat ingedikte stijl en weet bovendien aan zijn zinnen en alinea’s een schitterend ritme te geven. De stijl gecombineerd met de eigenzinnige opbouw en inhoud maken dit tot een prachtboek. Terugkomend op Elsters geciteerde uitspraak, doet Het punt omega dat wat de beste literatuur kan doen: het geneest.