Het ritme van de stad

Een van deze inwoners is Victor, etaleur van beroep. Op een dag krijgt hij de opdracht van het warenhuis Cocagne om een revolutionaire etalage te ontwerpen. De etalage moet als een lokroep elke voorbijganger aanzetten tot ongebreidelde kooplust. Met de directeur van Cocagne komt Victor overeen dat hij de nachten in het warenhuis mag doorbrengen. Op die manier kan hij in alle rust zijn ideeën verder uitwerken, zo houdt hij de directeur voor. De werkelijke reden is dat zijn vriendin hem heeft verlaten en dat hij wanhopig op zoek is naar een logeeradres.

Krioelende mieren

In de eenzame nachten in het lege warenhuis raakt Victor steeds meer verwijderd van de buitenwereld. Hij observeert de wereld buiten de muren van het warenhuis van een afstand.

Zelf beseft hij, is Victor ook altijd zo’n deeltje van de zwerm geweest, van hot naar her gestuurd om zijn klusjes te doen en zijn kunstjes te vertonen, in de veronderstelling dat dit was wat hij graag en uit vrije wil deed.

Victor maakt steeds minder een deel uit van de zwerm, die als een mierenkolonie door de straten van de stad krioelt. Maar waar Victor nog steeds deel is van het verhaal, is er een verteller die daar helemaal boven staat. Deze verteller, die vanuit het hogere de wereld aanschouwt, is degene die de touwtjes in handen heeft. Hij bepaalt de loop van het verhaal en levert door middel van de personages de nodige kritiek op de handelswijze van de mens. De absurditeit en onwaarachtigheid van het dagelijks bestaan legt hij hierbij genadeloos bloot.

Lanceer een organisme in de lucht, geef het onderweg een bewustzijn en ondervraag het. Het zal je vertellen dat het uit vrije wil die richting en geen andere uit gaat. Jullie zijn net zo. Jullie worden geboren in een netwerk van systemen, onbewuste gebruiken, half bewuste idealen.

Ritme

Weijts laat in De etaleur zien dat hij niet alleen een goed observator is, maar ook dat hij over een grote dosis mensenkennis beschikt. Deze kwaliteiten, plus een bijzonder gevoel voor taal, zorgen ervoor dat De etaleur nergens voorspelbaar is. Elke formulering, elke zin is een kunstwerk op zich waarin het ritme van de stad duidelijk voelbaar is.

Daarnaast begrijpt Weijts dat aan de basis van goede literatuur verwarring ten grondslag ligt. De etaleur is namelijk niet zomaar een dertien-in-een-dozijnverhaal, maar een verhaal dat de deur openzet naar nieuwe inzichten. Het zet de wereld van de lezer even op zijn kop door niet het gewone te laten zien, maar juist datgene waar we niet dagelijks bij stilstaan.

Toeval of lot
Een van de vragen die het boek oproept, is wat de mens drijft. Is alles gebaseerd op toevalligheden of bepaalt het lot onze weg? Victor gelooft dat alles tot stand komt door toeval. Als hij midden in de nacht oog in oog staat met zijn vroegere vriendin Vita Laurier, die betrokken is bij een actie gericht tegen het warenhuis Cocagne, overziet hij dan ook niet de betekenis van deze ontmoeting. Toeval of niet, de ontmoeting zorgt ervoor dat zijn leven nooit meer hetzelfde zal zijn. Vita daarentegen gelooft in haar lotsbestemming. Maar ze realiseert zich ook dat het lot niet te kennen valt.

Hetzelfde kan gezegd worden van De etaleur. Weijts heeft een verhaal geschreven dat niet zomaar alles prijsgeeft. De lezer wordt in het diepe gegooid en tot nadenken aangezet. Weijts laat zien dat hij, zoals een groot schrijver betaamt, niet voor de gemakkelijkste weg heeft gekozen.