Jezus en een beeldend beeld

Breukers is bekend van enkele bundels, als bloemlezer van 25 jaar Nederlandstalige poëzie, 1980-2005, in 666 en een stuk of wat gedichten, als oud-uitgever van de Windroosreeks en als oprichter van de Contrabas-website. Op die website betoonde Breukers zich een scherp criticus, maar beide hieronder besproken bundels zijn van een heel andere orde.

Religie

Sinds Parmentier in 1995 aan een aantal dichters vroeg een eigentijdse psalm te schrijven, lijkt religie allengs vaste voet aan de literaire wal te hebben gekregen. Hoewel nooit helemaal weggeweest, behoort het subgenre voor het brede publiek tegenwoordig niet langer toe aan enkele bekende dichters, zoals Hans Bouma, Huub Oosterhuis en Willem Jan Otten. Recente publicaties als Deze poelen, deze geest van Lloyd Haft (een direct voortvloeisel van het voornoemde Parmentiernummer) en Hagar Peeters’ Lopers van licht, dat over haar bijbelse naamgenoot handelt, zijn voorbeelden van deze heropleving. Chrétien Breukers’ Tongebreek en Niemendal sluit op dit moment de rij.

Poëzie met een religieus tintje kan aversie opwekken bij anders- of niet-religieuzen. Ze laat zich immers niet altijd lezen als een ‘waardevrije’ literaire tekst; ze eist soms een overeenkomstig referentiekader. Dat dit niet gebeiteld is in steen bewijst Tongebreek en Niemendal. Het is religieus, maar tegelijk wars van reli-retoriek.

Tempus fugit

Metrisch, muzikaal en vormvast is de bundel te noemen, zonder dat de erin vervatte poëzie zich hierdoor laat knechten; in Breukers’ ingetogen gedichten zit genoeg variatie. Een mooi voorbeeld daarvan is het speelse ‘Epigram’:

Vader, zoon en [weet niet meer]. Moeder,
dochter, ijltempeest, Om nevelen.
Koele bries. Tempus fugit. Echo
uit een kaal heelal. Gewetensnood
op oordeelsdag. Vader, zoon en [weet
niet meer]. Loeder. Tochtig. Van de geest.

De bundel heeft zowel de mens als de christelijke God (en/of Jezus) tot thema. De dichter ‘roept een voor hem verloren, katholieke wereld op die werd bepaald door het zogenaamde ‘kerkelijk jaar’, zoals dat zijn beloop had van de Adventperiode en Kerstmis via Pasen en Pinksteren’. De Christusfiguur is, hoewel profetisch, een mens en een belofte die zichzelf moet waarmaken. Bovendien heeft hij geen controle meer over wat over hem zal worden geschreven – hetgeen doet denken aan de benadering van Thomas Mann in zijn prachtige novelle Das Gesetz of aan de bruuskere theologie in Paul Verhoevens Jezus van Nazareth.

Tongebreek & Niemendal gaat vergezeld van illustraties van beeldend kunstenaar Theo van de Goor, een moderne Jeroen Bosch. Zijn groteske prenten plaatsen de bundel in het zware licht van het memento mori, een ook in de kunst repetitief thema dat maar niet wil wegkwijnen. De relatie tussen de eindige Jezus van Breukers en zijn oneindige Vader is uiteindelijk een ongelukkige, zo blijkt uit laatste regels van het gedicht ‘Ik ben voorzegd, verwekt, vermoord’: ‘Het is de leegte en het strekt zich uit./ Het houdt zich stil en laat mij ongewis./ Het is mijn vader en hij is er niet.’

Monsieur Jacques

Dat Breukers zich graag inlaat met beeldende kunst is bekend sinds zijn samenwerking met Nicole Montagne in Het prentenkabinet. Dit toont zich wederom in Het beeld van Monsieur Jacques. Vormgegeven en van beeldend werk voorzien door Damiaan Renkens, bevat het naast poëzie van Breukers een essay van Marjoleine de Vos over de aantrekkingskracht van beeldende kunst. De bundel is gemaakt naar aanleiding van het door Oswald Wenckebach gemaakte beeld ‘Monsieur Jacques’ dat op zeker drie plekken in Nederland te vinden is: bij Otterloo voor het Kröller-Muller Museum, in Rotterdam aan de Coolsingel en in Heerlen in het stadscentrum.

Ook deze bundel is de moeite waard, al moet het essay van De Vos eigenlijk gezien worden als causerie en is wat betreft het perspectief in de tien opgenomen gedichten weinig variatie te bespeuren. Steeds zet het beeld zich uiteen met de hem omringende wereld. Zo reflecteert Monsieur Jacques op zijn schepping, op de holte in zijn borst en zijn onbeweeglijkheid, maar altijd vanuit het perspectief Monsieur Jacques. Daar staat tegenover dat daarmee de gedichten in Het beeld van Monsieur Jacques wel een grote coherentie krijgen en dat de poëzie goed opgebouwd is. Het dictie dat de dichter daarbij hanteert is heerlijk. Er wordt gemonkeld, er is sprake van een brombeer en er komen neologismen in voor als ‘brombast’ en ‘breektaal’ die erg prettig liggen op de tong.

Met zijn vormgeving toont Renkens zich een meesterlijk vakman en zijn illustraties zijn gewoonweg fenomenaal. Zijn portretten, die grotendeels uit koffie-, thee- en wijnvlekken lijken te zijn opgebouwd in samenspel met andere media, intrigeren. Zijn andere figuratieve werk dat in de bundel te vinden is, verwondert en vermaakt. Een mooie bundel om op lome middagen in weg te bladeren.

Tongebreek & Niemendal • Chrétien Breukers • De Weideblik € 22,50 • 63 bladzijden • ISBN 978 90 7776 7115

Het beeld van Monsieur Jacques • Chrétien Breukers • AfdH Uitgevers • € 19,95 • 45 bladzijden • ISBN 978 90 7260 3036