Lijnen, tijd en toeval

Het werk van Niko Luoma, prominent van de Helsinki School, ligt op de grens van fotografie maar laat zich meer bekijken als abstracte schilderkunst. Afdrukken zijn eigenlijk niet meer dan een collectie lijnen, honderden en soms duizenden lijnen. Alle foto’s zijn analoog gemaakt. Dat betekent dat Luoma een negatief soms duizenden keren belicht, een heel tijdrovend proces. Het negatief wordt slaafs tot op de grens gedreven. De afdruk daarvan is een conceptueel fotodocument van tijd.

Niko Luoma, Convexequation #1

De lijn van de tijd
Luoma’s series Kairos en Chronos willen alleen de invloed van tijd laten zien. De lijnen zorgen voor zo’n hoge abstractie dat iedereen de afbeelding als zijn eigen wereld kan interpreteren. Werelden waar je in kan verdrinken. Het zijn structuren die door eindeloos toegevoegde lagen een verleidelijke diepte laten zien. Tijdslijnen die als een wandkleed gewoven zijn tot verdovende landschappen. Het effect heeft wat weg van de computervisualisaties die Microsoft Mediaplayer genereert bij muziek die je afspeelt. Het raakt en verdooft je heel effectief en zuigt je in je eigen fantasie.

In zijn meest recente serie Symmetrium experimenteert Luoma met metaforen van tijd in verschillende complexe structuren. Hij laat hier de hoekigheid los die Kairos en Chronos kenmerkte. Dat kan ook niet anders, de duplicatie van rechte lijnen kan alleen maar leiden tot hoeken. Dus worden in Symmetrium ook gebogen en golvende lijnen toegelaten. Door deze sprong naar meer vrije basisvormen doorbreekt Luoma de rustgevende, overzichtelijke fotografische universa en raakt een emotionelere staat van bewustzijn aan. Het zijn ongrijpbare afdrukken die tegelijk meer laten voelen dan de eerdere series.

In een interview in And Time Is No Longer an Obstacle praat Luoma over het overwinnen van het probleem dat fotografie bijna altijd representatie inhoudt. Hij vond zijn oplossing door zich te concentreren op het fotografische proces zelf, de blootstelling van het negatief aan licht. Luoma werkt vanuit een vooropgezet idee maar geeft in het fotografische proces de ruimte aan het toeval. Hij tekent wel de eerste opzet van nieuw werk, zo laat het boek zien in een tekening van zijn vroege werk One Day in March. Hij tekende de lijnen die de zon in zijn studio wierp op de betreffende dag en zette dit in de doka om tot een fotografisch werk.

Uit de hokjesgeest
Waar Luoma juist z’n best doet om elke inhoud en representatie te weren, gebruikt Von Heyl de lijn juist om ervaring tot beeld om te zetten. Zelf noemt Von Heyl de lijnen kadootjes die ze zichzelf geeft. Ze gebruikt lijnen en blokken voor haar eclectische schilderijen die abstracte referenties aan andere kunstenaars en populaire cultuur omtoveren tot onverklaarbare taferelen. Lijnen verweven zich in haar geval met de organischere vormen die erbovenop liggen. De abstractie leidt in het geval van Von Heyl ook tot een prettige kijkervaring. Maar in tegenstelling tot Luoma overheerst hier de emotionele complexiteit van de moderne waarneming.

Von Heyl’s patroon is de waarde waartegen de rest van het schilderij is afgezet. Het is als een passe-partout voor wat er in het centrum van haar schilderijen gebeurd. Daarin zit de passie, de sterk kleurgeoriënteerde bewegingen die het onbeschrijflijke laten voelen. Het patroon interfereert soms met de centrale afbeelding en soms is het een ondergrond voor een tafereel. Het zorgt ervoor dat je verwonderd kijkt naar schilderijen die een raam zijn voor de ziel van de schilderes. Dat betekent ook dat de schilderijen vooral haar fantasie zenden en er minder ruimte is voor de kijker dan bij Luoma’s werk.

Charline von Heyl, Orpheus

Onderhevig aan toeval
Von Heyl brengt een levendige assertiviteit in haar werk met schilderijen als Now or Else, Regretsy en Killer Smile. De schilderijen die bol staan van geleende en nieuwe vormen beroepen zich op het referentiekader van de kijker. De complexiteit is niet eenduidig vast te leggen. In Orpheus werken de lijnen als luxaflex met oogverblindende lijnen waardoor de voorgrond bijna als silhouet uitkomt. In die voorgrond lijken verlangen en opoffering te overheersen maar de afbeelding zou net zo goed kunnen refereren aan kubisme en expressionisme.

Bij ieder werk maakt de schilderes haar keuze in de techniek die ze gebruikt. Het is een niet vooropgezet resultaat waar ze naar toe werkt. De schilderijen zijn in het maakproces net zo goed onderhevig aan de toeval, de speling van het onverwachte met het werk. Het is die voortgang van het kunstwerk in de tijd waar Luoma en Von Heyl elkaar kunnen vinden. Waarbij de tijd geen obstakel vormt voor creatie.