Sfeervol plaatje

Willem van de Poll, geboren in 1895, wist al vroeg in zijn leven dat hij fotograaf wilde worden. Zijn vader, een welgestelde gynaecoloog, wilde dat Willem arts zou worden, maar daarin was Willem helemaal niet geïnteresseerd. Fotograaf moest het worden, maar de maatschappelijke status van een fotograaf was toentertijd nogal dubieus. Na de HBS besloot Van de Poll daarom eerst bij de politie te gaan werken – daar kwam ook zijn voorliefde voor uniformen voor het eerst tot uiting.

In 1919 verliet hij de dienst met onbezoldigd verlof en schreef hij zich in bij één van de beste foto-opleidingen die er destijds bestond: De Graphische Lehr- und Versuchsanstalt in Wenen. Naast wat werk als camera-assistent bij de Hongaarse filmer Alexander Korda, fotografeerde hij in de avonduren voor de Weense politie. Hij legde slachtoffers op de plaats delict vast op de gevoelige plaat en fotografeerde kleding van verdachten om bloedsporen te detecteren. Van deze foto’s ontbreekt helaas ieder spoor. Toen hij in 1920 terugkeerde naar Nederland, nam hij ontslag als inspecteur van de politie. Zijn liefde voor de fotografie had het definitief gewonnen van de lange arm der wet.

“Iemand die fotograaf wil worden, moet er ook alles voor over hebben. Ik was nu in een hoogst onfatsoenlijk beroep terechtgekomen, daar had mijn zucht naar avonturen me toe geleid.”

Genre-overstijgend

Het werk van Willem van de Poll is niet eenvoudig in een bepaald genre te plaatsen. Hij was politiefotograaf, persfotograaf, reis-, reclame-, mode-, product-, bedrijfs-, oorlogs- en hoffotograaf. Van de Poll fotografeerde alles wat los en vast zat. Maar er waren ook onderwerpen waarin hij minder bedreven was, zoals portretten. Van de Poll besteedde in zijn foto’s geen aandacht aan armoede en sociale onrust in de maatschappij. Ook in economisch slechte tijden zoals in de jaren dertig van de vorige eeuw maakte Van de Poll liever foto’s van terrassen, cafés en restaurants dan van stakende arbeiders en demonstraties.

De mix

De grootste bekendheid verwierf Willem van de Pol in zijn rol als huisfotograaf van de koninklijke familie. In 1945 wordt hij tot staffotograaf benoemd van prins Bernhard in diens functie van Bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten. Samen met de prins reisde Van de Poll langs de bevrijde steden en raakte steeds nauwer betrokken bij de koninklijke familie. Zo vergezelde hij Bernhard en Juliana op vakanties en staatsbezoeken. Uit deze periode stammen enkele prachtige portretten van de prinsessen Beatrix, Irene en Margriet. De foto’s van de jonge prinsessen tonen de koninklijke nazaten zoals men troonopvolgers tegenwoordig nooit meer geportretteerd ziet; de spelende prinsessen worden met zichtbare liefde in hun huiselijke omgeving vastgelegd. De intieme huiselijke sfeer is prachtig in beeld gebracht. Van de Poll wist door te dringen tot de de kern van het hooggeplaatste gezin, ook deze kinderen waren in de eerste plaats: kinderen. Maar Van de Poll deed meer dan het afbeelden van de koninklijke familie. Zijn mode-, bedrijfs- en reclamefotografie laat goed zien dat Van de Poll de fotografische techniek uitstekend beheerste.

Van de Poll had duidelijk een scherp inzicht in lichtval en de werking tussen licht en schaduw. Hij maakt ofwel heel goed gebruik van het aanwezige licht, zoals bijvoorbeeld in de foto van het centraal station in Milaan, of hij houdt de belichting helemaal in eigen hand en creëert een schaduwspel om zijn boodschap kracht bij te zetten, zoals in zijn reclamefoto’s voor Lucien Lelong.

Sfeer

Het kernbegrip in het werk van Van de Poll is: sfeer. Of het nu gaat om spelende prinsessen, blinde joden of paraderende modellen. Die sfeer wordt zo sterk neergezet dat eventuele onvolkomenheden van de foto in het niet vallen. Want: meer dan eens valt op dat zijn onderwerpen niet scherp zijn afgebeeld. De ene keer is er sprake van bewegingsonscherpte, maar soms is ook de gehele foto wazig. Vaak kiest hij vreemde uitsnedes; sommige personen of voorwerpen staan half afgebeeld of er is aan de zijkanten nog veel overbodige ruimte. Allemaal zaken die opvallen wanneer je de foto’s van Van de Poll onder de loep neemt. Maar iedere keer weer kom je tot de conclusie dat het niet stoort: de beelden blijven sterk, ongeacht de technische uitvoering. En dat is de kracht van een goede observator, want dat was Van de Poll ten voeten uit.

Het inzicht

Het Fotomuseum heeft met de overzichtstentoonstelling van Van de Poll een prachtig monument neergezet voor de fotograaf, maar vooral ook van een tijdsbeeld. De vier zalen zijn verdeeld in om-en-om witte en zwarte ruimten. Drie daarvan zijn aan de foto’s gewijd en in de laatste zaal draait een door Van de Poll geschoten stomme film van zijn reis op het passagierschip Columbia naar Madeira. De wanden van de drie fotozalen zijn gevuld met representatieve foto’s uit Van de Polls oeuvre. De foto’s zijn ingedeeld naar periode en worden ingeleid door een uitgebreid informatiebord. Enkele vitrines tonen oude kranten en boeken waarin Van de Polls werk is opgenomen. De presentatie is goed verzorgd en laat de foto’s perfect tot hun recht komen. Om de toch al geslaagde tentoonstelling kracht bij te zetten, is er een rijk geïllustreerde, honderdzestig pagina’s tellende monografie over Van de Poll en diens werk verschenen. Deze bevat een rijkdom aan achtergrondinformatie en natuurlijk veel mooie foto’s. Het boek sleept je mee naar de verre oorden en de grijze verledens die Van de Poll op zijn foto’s heeft vereeuwigd.

Titel: Willem van de Poll

Auteur: Louis Zweers

ISBN: 90 5897 471 5

Uitgever: Terra Lannoo

Prijs: € 34,95