Het archetype van de anti-held

In die persoonlijkheid zit een sterke analogie met zijn eigen carrière, die hij begon als een min of meer toevallig op het toneel beland acteur. Aanvankelijk trok hij dan ook nauwelijks de aandacht, maar toen hij gecast werd als gangster in het stuk The Petrified Forest maakte hij zo’n indruk dat Warner Brothers hem voor de filmversie (1936) aantrok. De jaren daarna bouwde Bogart zijn gangsterpersonage verder uit, maar al snel bleek dat hij meer wilde dan getypecast worden als nietsontziende misdadiger. Na een eerste sentimentelere rol in Dark Victory (1939), kwam in 1941 de grote doorbraak met rollen in High Sierrra en The Maltese Falcon. Daarin liet hij voor het eerst zien hoe perfect hij het archetype van de ruwe bolster beheerste. Zijn legendarische vertolking van Rick Blaine in Casablanca het jaar daarop bevestigde zijn status. Bogart verdiende een eerste Oscar-nominatie en de rest is geschiedenis. Zijn hoogtijdagen waren echter kort. Midden jaren vijftig ging zijn gezondheid hard achteruit en bleek hij aan slokdarmkanker te leiden. Bij zijn dood in januari 1957 was hij slechts een schim van de man die hij eens was.

High Sierra (Raoul Walsh, 1941)

In High Sierra krijgt Bogart eindelijk de ruimte om de charme in zijn ruwe bolster te laten zien. ‘Mad Dog’ Roy Earle is zojuist uit de gevangenis ontslagen en hoewel hij wordt geïntroduceerd als een van de meest notoire gangsters van de vorige generatie, blijkt hij toch ook wat zachte kanten te hebben. Zo raakt hij bevriend met een zojuist in Californie gearriveerde familie, met wiens dochter hij amoureus verwikkeld raakt. Hun gedoemde liefde, de oudere wereldwijze man valt voor de jonge, naieve en nog onschuldige schoonheid, symboliseert ook Roy’s pogingen deel uit te maken van de gewone wereld. Dit beginstuk vormt een mooi contrast met de zaak waarvoor hij door de maffia uit de bak is gehaald: de beroving van een afgelegen hotelcomplex. Hij wordt daarbij geassisteerd door twee onervaren maar ambitieuze gangsters. Tegen zijn eigen regels in laat hij een oude vlam toe tot hun kleine kring en als de roof uiteindelijk flink uit de hand loopt is zij de enige die tussen hem en de jagende politie in staat.

 

In een klassieke misdaadfilm heeft de gangster altijd controle. Alleen zo weten ze hun gevaarlijke levensstijl vol te houden. Dat Earle hier menigmaal die controle lijkt te gaan verliezen en zelfs over gevoelens lijkt te beschikken, brengt dan ook steeds de spanning terug in het verhaal. Het script van John Huston en W.R. Burnett voert het drama steeds op, maar verliest het misdaadelement nooit uit het oog. Een interessante variant op het lovers on the run-genre (denk Bonnie and Clyde, Badlands, Thelma & Louise), waarin Bogart voor het eerst zowel zijn harde als zachte kanten kon laten zien.

To Have and Have Not (Howard Hawks, 1944)

Betty Perske (artiestennaam: Lauren Bacall) was pas negentien toen regisseur Howard Hawks haar voor de leeuwen gooide in haar debuut To Have and Have Not. Ze knalde de filmwereld binnen met haar vertolking van de vurige verleidster Marie ‘Slim’ Browning. Bogart toonde in de film wat aarzeling, maar viel in het echt als een blok voor haar. En dat is te zien op het scherm. Hun scènes samen vormen de hoogtepunten van deze toch al zo sterke film. Begrijpelijk is Bogart’s katzwijm zeker. Het doek lijkt vlam te vatten als ze hem toefluistert: “You know how to whistle, don’t you? You just put your lips together and blow.”

Bogart is Steve Morgan, een Amerikaan die op Martinique zijn hoofd boven water houdt tijdens de Tweede Wereldoorlog door het faciliteren van vistripjes voor rijke landgenoten. Hij heeft een bemanningslid, Eddie (Walter Brennan), een alcoholist die niet veel aan het bedrijfje weet toe te voegen maar waar Morgan desondanks een zwak voor heeft. Brennan is een vaste Hawks-acteur en in Rio Bravo zette hij vijftien jaar later een vergelijkbaar karakter neer. De oorlog lijkt hier ver weg, maar als de plaatselijke hotelier Morgan vraagt om te helpen bij het redden van een aantal Franse verzetsstrijders, wordt die voor het blok gezet. Hij is aanvankelijk terughoudend, maar als de plaatselijke Vichy-autoriteiten hem (en de inmiddels ook betrokken Slim) de duimschroeven aandraaien, wordt het hem duidelijk dat hij keuzes moet maken.

Howard Hawks was een groot bewonderaar van Ernest Hemingway en hij heeft ooit gezegd dat hij een goede film kon maken van diens slechtste boek. Hemingway wilde weten welk boek dat was, waarop Hawks antwoordde: “That bunch of junk To Have and Have Not.” Hawks nam dat boek vervolgens volledig op de schop. En hoewel de overeenkomsten met het drie jaar eerder verschenen Casablanca groot zijn, is dit toch een typische Hawks-film. Hij concentreert zich op de groepsinteractie, de manier waarop zijn personages reageren op druk van buitenaf en op de zorgvuldig georkestreerde maar spaarzame actiescènes.

Dark Passage (Delmer Daves, 1947)

Deze melancholische film noir is de minste van de drie, maar nog steeds de moeite waard. Beide hoofdrolspelers laten hier een zachtere kant van hun persoonlijkheid zien dan het publiek gewend was. Vincent Parry (Bogart) ontsnapt uit de gevangenis en belandt direct in de auto van de niet geheel toevallig passerende Irene Jansen (Lauren Bacall). Parry zat (onschuldig) een levenslange gevangenissstraf uit voor de moord op zijn vrouw, maar Jansen is hem goed gezind en wil hem helpen. Regisseur Delmer Daves tart het Bogart-hongerige publiek vervolgens een uur lang door hem niet te tonen maar het verhaal alleen vanuit zijn perspectief te vertellen. Alleen Bogarts typerende stemgeluid is te horen, maar dat blijkt ruimschoots genoeg om de aandacht vast te houden. Vincent duikt onder bij Irene en gaat, na plastische chirurgie te hebben ondergaan en de kijker voor het eerst zijn (nieuwe) gezicht ziet, op zoek naar de moordenaar van zijn vrouw. Dark Passage heeft een typisch meanderende noir-plot met vele gaten, maar is desondanks erg onderhoudend. Wat er aan suspense mist wordt goedgemaakt door Daves’ soepele regie, de gimmick van het Bogart-perspectief, prachtig contrastrijk camerawerk, op locatie opgenomen scènes in San Francisco, een ijzersterke Agnes Moorehead (een en al venijn als de jaloerse Madge), en de weergaloze sensualiteit van Lauren Bacall.

De dvd’s

Alle dvd’s hebben een gelijke opzet: een korte terugblik op de film via interviews met critici en biografen, aangevuld met een verwante tekenfilm uit de Merrie Melodies-serie en een trailer. Het beeld van High Sierra is keurig en doet de prachige locaties recht. To Have and Have Not is niet gerestaureerd en dat is te zien. Wellicht komt er alsnog een poging in een later stadium. Dark Passage ziet er het best uit van de drie.