Nuchtere trip

In The Substance — Albert Hofmann’s LSD wordt teruggekeken op de toevallige ontwikkeling van lysergeenzuurdi-ethylamide, afgekort: lsd, ook wel lsd-25. Daarnaast wordt er vooral besproken hoe lsd de Amerikaanse samenleving heeft beïnvloedt. Een tiental mensen komt uitgebreid aan het woord, waaronder Albert Hofmann, de uitvinder zelf, die in 2008 overleed. Zij vertellen over hun relatie tot de drug, en wat deze voor henzelf heeft betekend. Middels archiefbeelden wordt een chronologisch, historisch perspectief geboden.

De toon van de film volgt de historische beleving: de ontdekking in de jaren 30 heeft een positieve sfeer, die negatiever wordt wanneer de drug in de midden jaren 60 in Amerika verboden wordt. Daarbij krijgen we veel antipropaganda uit die tijd te zien. De negatieve teneur omtrent lsd heeft gevolgen gehad voor het wetenschappelijke onderzoek met en naar lsd, waardoor een taboe op de drug kwam te liggen. De film toont in het slot subtiel welke gevolgen dit heeft gehad voor de eventuele medische toepassingen van lsd, en lijkt hierin enige kritiek te uiten op de autoriteiten, die te gemakkelijk in zwart-witdenken vervallen.

Talking heads
In de documentaire komen er tien talking heads aan bod. Een van de interessantere mensen, die gelukkig veelvuldig aan het woord is, is de Tsjechische psychiater Stanislav Grof. Hij legt enthousiast uit wat lsd met hem deed en welke werelden de stof voor hem als psychiater opende. Ook de psycholoog en psychedelica-kenner Ralph Metzner komt voldoende aan bod.

Naast deze heldere geesten komt ook het controversiële jarenzestigicoon van de tegenbeweging, lsd-goeroe Timothy Leary aan bod. Hij poogde een anti-beweging op te zetten onder het motto tune in, turn on, drop out. Lsd zou de geest verrijken en de mens tot het natuurlijke aanzetten. De hippiebeweging, die gematigder was dan Leary, wordt vertegenwoordigd door Carolyn Garcia van The Merry Pranksters, een commune rondom de schrijver Ken Kesey (One Flew Over the Cuckoo’s Nest), die al lsd uitdelend door Amerika tourde. De film biedt zo twee gezichtspunten die elk een antwoord vormen op de vraag of lsd nu een wondermiddel of een zorgenkind is.

Daarnaast verbazen de CIA en het Amerikaanse leger de kijker met hun eindeloze zoektocht naar nieuwe wapens. Zo komen in het historische overzicht eventuele toepassingen voor het leger en de inlichtingendienst aan bod. Het leger had ooit bedacht lsd te gebruiken als bommen, zodat de tegenstander gedesorganiseerd en makkelijker te verslaan zou worden. Vanwege de onvoorspelbare reacties op de drug is dit uiteindelijk niet doorgegaan. Daarnaast wordt er verteld over een luguber experiment van de CIA, waarbij mensen lsd kregen toegediend en vervolgens een grote dosis slaapmiddelen om ze te hersenspoelen.

Positief beeld
De film neigt echter naar een positief beeld van lsd. Zo wordt er verteld dat lsd angst onderdrukt en het geluksgevoel versterkt. Over bad trips wordt weinig gesproken, behalve in het kader van de hippiebeweging eind jaren 60. Het is fascinerend hoe Albert Hofmann reageert op het veelvuldige gebruik van lsd in de Amerikaanse subcultuur: hij is wars van de populariteit van de drug. Hij spreekt wel met een enorm respect over zijn uitvinding, net als de andere Europeaan, Stanislav Grof. Ook de Mazatec-Indianen, met wie Hofmann en Grof geconcentreerde psylocibine en lsd hebben gebruikt, spreken met veel respect over de kracht van dergelijke psychedelica. The Substance weet door zijn historische overzicht en de ruime keuze aan talking heads een evenwichtig beeld te geven van lsd en slaagt er er hiermee in om de negatieve bijklank van de drug weg te halen.