Operatie Barbarossa en een berg literaire genres

Bericht uit Berlijn schijnt op het eerste gezicht te voldoen aan de conventies van een hele berg literaire genres. Allereerst speelt het zich af op zoveel plaatsen in Europa, dat het een reisverhaal lijkt te zijn. Diplomaat Oscar Verschuur woont en werkt in Bern, zijn vrouw Kate werkt in een Londens ziekenhuis en hun dochter Emma woont in Berlijn met haar man, die daar werkzaam is op het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze steden komen alledrie uitgebreid aan bod, en bovendien reist Oscar het hele continent over: onder meer naar Genève, Fribourg en Lissabon.

Het boek heeft ook veel karaktertrekken van de thriller. Oscar krijgt een geheim te horen dat hem voor een enorm dilemma plaatst. Als hij het doorvertelt worden mogelijk vele mensenlevens gered, maar zet hij dat van zijn dochter op het spel. Het hele boek draait om de manier waarop Oscar met deze tweestrijd omgaat, waardoor het ook een duidelijk psychologisch aspect in zich draagt. Daarnaast worden in de loop van de roman de ingewikkelde familiebanden tussen Oscar, Kate en Emma duidelijk – kenmerken van een familieverhaal. Die banden worden verder in gevaar gebracht door een affaire van Oscar. Juist, een liefdesverhaal. 

Operatie Barbarossa
Het genre waaraan Bericht uit Berlijn het meest doet denken is de historische roman. Het verhaal speelt zich af in 1941. Oscar is door Buitenlandse Zaken als ‘diplomaat met een bijzondere opdracht’ toegevoegd aan het Nederlands gezantschap in Zwitserland. In deze functie legt hij zo onopvallend mogelijk contact met mensen die tegen het naziregime gekant zijn. Op een dag ontmoet hij zijn dochter in Genève, waar zij hem vertelt over operatie Barbarossa, de aanstaande inval van de Duitsers in Rusland. Oscar wil deze informatie graag doorspelen aan de geallieerden om zo levens in Rusland te kunnen redden, maar tegelijkertijd weet hij dat hij daarmee het leven van zijn dochter op het spel zet; omdat haar man op het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken werkt, zullen de nazi’s haar snel als bron kunnen herleiden.

De Kat deed nauwkeurig onderzoek naar de feiten, plaatsen en personen die in zijn boek voorkomen. Zo werkt Emma’s man in het boek voor Adam von Trott, die werkelijk heeft bestaan en een belangrijk verzetstrijder was. En in Londen gaat Oscar naar zijn contactpersoon Desmond Morton, die daar tijdens de oorlog inderdaad werkzaam was als de rechterhand van Winston Churchill. 

Ingenieus maar ongekunsteld
Het lijkt pretentieus om een boek te schrijven dat de indruk wekt zowel een familie- en liefdesverhaal als een historische en psychologische roman te zijn. Het is De Kat echter gelukt van Bericht uit Berlijn meer te maken dan de som der delen, doordat hij de belevingswerelden van Oscar, Kate en Emma centraal heeft gezet. Gebeurtenissen en namen worden alleen maar genoemd als ze volledig in dienst staan van het verhaal; nergens in het boek probeert hij krampachtig zijn kennis te etaleren.

Wat er vooral voor heeft gezorgd dat het boek ingetogen is gebleven, is de prachtige sobere stijl van De Kat. Zijn taalgebruik is ingenieus maar ongekunsteld. Zo worden Kates herinneringen aan een oude geliefde als volgt beschreven:

De jaren met Roy, ze waren weg en ieder moment op te roepen, gefilterd, schoon gewassen, vederlicht en van een extreme, onaantastbare tederheid. Wat moest je ermee, welke flinterdunne voeten konden lopen over dat eerste laagje van hun ooit ontworpen geluk.  

Ondanks dat Bericht uit Berlijn veel ingrediënten bevat, is het eindresultaat een ingetogen, perfect in balans gebrachte roman waarin de onopgesmukte stijl van De Kat alle ruimte heeft gekregen om te floreren.