Een geniale broer en zijn krankzinnige zus

In De zus van Freud werpt Smilevski een nieuw licht op de wereldberoemde psycholoog en filosoof Sigmund Freud. Het boek is geschreven vanuit het perspectief van Freuds jongere zus Adolphine. Haar leven is zwaar: ze is vaak ziek, sociaal niet erg vaardig en ze wordt mentaal mishandeld door haar moeder. Ze heeft dan ook geen enkel vertrouwen in zichzelf of in haar toekomst. Haar enige troost is de liefde van haar broer Sigmund, die haar – buiten het zicht van hun moeder – boeken uit de bibliotheek brengt, met haar over allerlei onderwerpen spreekt en haar introduceert aan interessante mensen uit de hogere kringen van Wenen.

Wanneer de voortreffelijke student Sigmund op kamers gaat wonen, wordt het leven van Adolphine steeds ellendiger. Ze blijft achter met haar moeder, ziet hoe haar broers en zussen trouwen en kinderen krijgen en moet een abortus ondergaan omdat de vader van het kind niet wil trouwen. Uiteindelijk ontvlucht ze samen met haar goede vriendin Clara haar zware bestaan. Ze kloppen aan bij een ‘krankzinnigengesticht’ – psychiatrische instellingen zoals we die vandaag de dag kennen bestonden nog niet.

Vlucht naar Londen
De levens van Adolphine en Sigmund lopen vanaf haar opname nog verder uiteen. Adolphine sluit zich af van de buitenwereld terwijl het naziregime komt opzetten en haar broer zijn eerste grote successen op professioneel vlak boekt. Het is ironisch: Sigmund bedacht zijn opzienbarende behandelmethoden voor ‘krankzinnigen’, terwijl zijn eigen zus op dat moment ook als ‘krankzinnig’ werd bestempeld.

Na de annexatie van Oostenrijk door Hitler krijgt de Joodse Sigmund de kans om naar Londen te vluchten. Hij mag een lijst maken met mensen die met hem mee mogen. Ondanks verschillende verzoeken zet hij zijn zussen niet op die lijst, mede omdat hij verwacht dat de situatie in Europa niet tot oorlog zal leiden. De werkelijkheid is echter anders. In 1938 vertrekt hij uit Wenen, in 1942 worden zijn zussen gedeporteerd en later vermoord. 

Een Macedonische roman
Het gebeurt niet iedere dag dat een Macedonische roman naar het Nederlands wordt vertaald. Dat De zus van Freud wel in onze taal te lezen is, heeft vast en zeker te maken met het feit dat het boek in 2010 de European Union Prize for Literature won. Gelukkig maar, want het werk is meer dan de moeite waard. Smilevski beschrijft in De zus van Freud het persoonlijke drama van een geestelijk gekwelde vrouw en plaatst dat in een historisch kader.

Wanneer het boek niet vanuit Adolphines maar vanuit Sigmunds perspectief zou zijn geschreven, hadden politieke en maatschappelijke beschouwingen ongetwijfeld de overhand gekregen in het boek. Juist door vanuit Adolphines kleine en beschermde wereldje te kijken, komt het ‘verraad’ extra hard aan. Door de situatie van Wenen in de jaren dertig en veertig nauwelijks te benoemen, is De zus van Freud veel meer dan alleen het verhaal van Sigmunds fatale inschattingsfout. Het boek biedt een intrigerende kijk in het Wenen van het begin van de twintigste eeuw, maar vooral in het hoofd van een vrouw die zich wegens haar zware leven geen enkele illusie meer maakt.