Uitgedoofde emoties

La notte is Antonioni’s visie op de uitgedoofde emoties die de personages in veel van zijn films beheersen: de lethargie, verveling en het gebrek aan communicatie in een snel veranderende moderne wereld. In de eerste twintig minuten van de film zegt het getrouwde echtpaar Lidia (Jeanne Moreau) en Giovanni (Marcello Mastroianni), een succesvol schrijver, geen woord tegen elkaar als ze op bezoek gaan bij hun stervende vriend Tommaso. Ze kijken elkaar af en toe wel aan waarbij de woorden op hun lippen lijken te liggen, maar toch komt het er niet van. Ze zijn samen maar toch dragen ze hun verdriet alleen.

Benadrukken van eenzaamheid

Antonioni volgt het koppel van een zaterdagmiddag tot de volgende ochtend. Er is een onderlinge afstand, maar ook een afstand tot hun eigen verleden. Een groot deel van de film zijn ze ook fysiek gescheiden. Als twee ‘strangers in the night’ passeren ze elkaar af en toe om dan weer hun eigen zoektocht te vervolgen. In eenzaamheid lijden ze en overdenken ze hun levens. De leegte die tussen hen is ontstaan symboliseert Antonioni met talloze shots waarin hun eenzaamheid wordt benadrukt. De karakters gaan ten onder in de stadsjungle waarin ze leven. Beton, staal en glas overheersen; hun omgeving is ze vijandig gezind. De lange schaduwen van de gebouwen verdringen de mensen die er moeten leven.

Tijdens een feest dat ze samen bezoeken, als ze beiden geïntrigeerd raken door een andere gast en Antonioni de leegte vervangt door een flirterige sfeer, lijkt hij een breuk te suggereren in het onvermogen tot communiceren waar alle personages last van hebben. Een plots uitbarstende regenbui wordt als een signaal gezien om los te gaan, en de feestgangers storten zich in het zwembad en laten zich vol overgave nat regenen. Giovanni is gefascineerd door de mooie maar melancholische dochter des huizes (Monica Vitti), maar het lukt ook hen niet tot elkaar te komen. Lidia’s flirt Roberto neemt haar mee in zijn auto en de camera volgt, in een lang trackingshot waarin de regen langs de ramen stroomt en de gezichten van de twee vervormt als ze verlicht worden door de straatlantaarns en dan weer verdwijnen in het donker. Ze praten en lachen, maar Antonioni bekijkt dit moment van intimiteit met gepaste afstand. Het is een sterk contrast met de kilte tussen Lidia en Giovanni die hij juist in al zijn aanwezigheid blootlegde.

Schaduwen en silhouetten

Als de nacht uit de titel valt wordt de visuele stijl steeds meer gedomineerd door schaduwen en silhouetten. Het levert prachtige beelden op die versterkt worden door het metaforische karakter ervan: personages die halfverborgen zijn of waarvan alleen de contour is te zien worden in het beeld en ook in de plot geïsoleerd. Ze staan alleen. Antonioni gebruikt reflecties in ramen en een montage waarin camerastandpunten afgewisseld worden om ook op die manier te laten zien dat de communicatie verstoord is. Het beeld dat zijn karakters van elkaar hebben is nooit eenduidig omdat ze op meerdere niveaus verward zijn over de ander en die dan ook niet kunnen bereiken.

De film omarmt de vervreemding, de doelloosheid en het emotionele vacuüm van de personages totaal. In zijn pogingen om de apathie en verveling van Giovanni en Lidia te tonen riskeert La notte het optreden van diezelfde gevoelens bij de kijker. Als de twee zich onder de feestgangers begeven, banale gesprekjes voerend met de andere gasten, worden die gevoelens van alles verslindende doelloosheid alleen maar versterkt.

Universele kritiek

Het onvermogen om te communiceren, om iemand echt te bereiken en een band te creëren en te onderhouden, staat centraal in La notte en in eigenlijk in Antonioni’s gehele oeuvre. Door zich te concentreren op de ondergang van een huwelijk tilt hij zijn kritiek op een universeel niveau. Het falen van een man en een vrouw staat hier gelijk aan de apathie, het solipsisme en de vervreemding waar de moderne mens in zo grote getale aan lijdt. De slotscène is een grimmige satire op het in cinema zo vaak misbruikte happy end waarin de geliefden eindelijk in elkaars armen vallen. Lidia en Giovanni verlaten het feest en terwijl ze een golfbaan oversteken bespreken ze hun huwelijk en de verbittering en de ontkenning die de relatie kenmerkt. In een laatste poging om nog eenmaal bij dat gevoel te komen dat hen ooit bij elkaar bracht omhelzen ze elkaar. Hun liefde is over, maar ze vinden niet de woorden om daar uiting aan te geven. Antonioni’s camera legt echter feilloos vast wat er mis is, zonder dat overigens in de laatste scène te doen. Discreet wendt deze zich af, de twee hulpeloos achterlatend. Samen. Alleen.