Doden om te overleven

 

De Poolse regisseur Jerzy Skolimowski brak door in het alternatieve circuit met Deep End (1970) waarin een 15-jarige jongen geobsedeerd raakt door een volwassen vrouw. Hierna volgde een tiental films met een vooral controversiële benadering en zonderlinge figuren. Essential Killing – zijn tweede film pas in twintig jaar – is in die zin geen uitzondering. Wel nieuw is de vertelling zonder enige opsmuk en met slechts één essentieel thema: de strijd om te overleven.

Achtervolging in de sneeuw
Overleven is al vanaf de eerste minuten het doel. Mohammed (we zien pas op de aftiteling zijn naam) wordt ergens in de woestijn (Afghanistan?) geconfronteerd met drie Amerikaanse soldaten. Nadat hij uit zelfbescherming zijn tegenstanders met een verwoestend schot doodt, begint de achtervolging. Hij wordt gepakt en gemarteld. Tijdens een transport weet hij te ontsnappen. Aanbeland in een ijskoude, besneeuwde omgeving (Polen?) wordt hij opgejaagd door een helikopter en militairen met speurhonden. Hij is zijn belagers steeds te slim af.

Vincent Gallo (net als Jerzy Skolimowksi regisseur, acteur, schilder en excentriekeling) vertolkt zeer geloofwaardig de zwijgende, bebaarde protagonist in dit overlevingsdrama. De spanning van het eerste kwartier slaat om in een trage exercitie van minimalistische beeldpoëzie. De uitzichtloosheid van Mohammed werkt confronterend. Je krijgt zowaar wat sympathie voor de vluchter en lijdt mee in zijn worsteling. De terrorist (?) krijgt gestalte als mens die geen andere optie ziet als doden om zelf te kunnen overleven; Essential Killing.

Mieren, boomschors en moedermelk
Zijn perikelen zijn vele malen heftiger dan die van bijvoorbeeld Harrison Ford als de onterecht van moord beschuldigde dokter in The Fugitive (1993). Of als die van Robert Shaw en Malcolm McDowell als gevangenen die continu worden opgejaagd door een helikopter in het verwante Figures in a Landscape (1970). Mohammed verwondt zich lelijk in een berenval, moet met één schoen verder door de barre wildernis, valt in ijswater, vecht met een cirkelzagende houthakker, steekt een agressieve hond dood en kotst bloed.

Hij eet mieren, boomschors en mogelijk giftige bessen. De meeste moeite nog heeft hij met het zich toe-eigenen van melk van een zogende vrouw. In Les Valseuses (1974) deden schavuiten Gérard Depardieu en Patrick Dewaere dit uit balorigheid, Mohammed om geen hongersnood te sterven. Steeds verder strompelt hij in een spiraal van uitzichtloosheid en wanhoop, versterkt door indringende geluiden en schokkerige camerabeelden. In flashbacks zien we flitsen van Allah, boerka’s en een krant met 9/11, maar echte referenties aan historische feiten zijn er niet.

Fout moment, foute plaats?
Mohammed is dus niet per se een Talib. Hij kan net zo goed iemand zijn op het foute moment op de foute plaats. Skolimowksi beweert dat hij films puur voor zichzelf maakt. En inderdaad is Essential Killing gespeend van elke vorm van commercie. De volstrekt ongeromantiseerde strijd van het individu in een vijandige omgeving doet een klemmend beroep op het uithoudingsvermogen van zowel Mohammed als van de kijker. Maar fascinerende cinema is het wel.