Interview met Thomas van Aalten, auteur van ‘De schuldigen’

‘De wereld waarin wij leven is absurd en banaal’, steekt Van Aalten van wal. ‘Maar niet alleen slecht of alleen goed. Juist dat schemergebied probeer ik te vatten. De helden in mijn boek zijn altijd geboren verliezers. De klassieke held vind ik totaal niet interessant. Als in: de held die iets glorieus overwint en daarmee alles tot een goed einde leidt. Volgens mij moet een literair verhaal nooit op zoek naar zo’n held. Dat is helemaal niet boeiend.’

De antihelden

En dus zijn de personages in De schuldigen antihelden, net als in alle andere Van Aalten-romans. Vader Löwestein zit in ‘De machine’; de stress van het bankiersleven, zijn vrouw Sheila valt terug op drank en botoxsessies. Als het huwelijk uiteenvalt is zoon Orson, een filmmaker, het ouderlijk huis al lang ontvlucht. Dat maakt ze niet alleen antihelden, maar ook eenlingen. Van Aalten: ‘Een heel mooie zin uit het nummer “Four rusted horses” van Marilyn Manson is “Everyone will come to my funeral, to make sure that I stay dead”. Dat hij zegt dat iedereen zich wil verzekeren van zijn dood is grootheidswaanzin die ergens heel triest is. Dat is voor mij het ultieme personage: een eenling. Ik voel daar veel warmte voor.’

‘Neem ogenschijnlijk gewetenloze moordenaars zoals die lui in het winkelcentrum van Alphen aan den Rijn of Karst Tates’, vervolgt hij. ‘Natuurlijk zie ik dat het patiënten of psychopaten zijn. Maar ergens heb ik medelijden met deze mensen. Ik zal ze nooit alleen maar zien als moorddadige beesten, maar eerder als vreselijk gefrustreerde, zielige, vergeten mensen.’

Bankiers als rock-‘n-rollsterren

De schuldigen stelt dat bankiers de nieuwe rock-‘n-rollsterren zijn. Van Aalten: ‘Tegenwoordig kan een kunstenaar niet meer ontwrichten. Op het filmfestival van Cannes zei filmmaker Lars von Trier: “Ik ben een nazi”. Een beetje provocatie als promotie, dat hebben we heus wel door. Hij zal niet berecht worden en we slapen er niet minder om. Maar neem nu het vermeende verkrachtingsschandaal rond IMF-topman Strauss-Kahn. Juist hij, in zijn positie, is ontzettend kwetsbaar. Op het moment suprème moet hij hebben geweten dat hij destructief bezig was. Een bankier is in staat een samenleving te ontwrichten. Daarmee staat hij op hetzelfde niveau als een terrorist.’

‘Een kunstenaar kan alleen nog ontwrichten met iets wat op een terreurdaad lijkt. Zoals Jonas Staal, die een foto van Wilders te midden van bloemen en kaarsen posteerde. Dat geeft het signaal af van doodsbedreiging. Hij zette ontplofte auto’s in steden neer. Dat suggereert een aanslag. Alleen op zo’n manier kun je als kunstenaar nog iets betekenen. Ik vind dat een interessante ontwikkeling.’

In De schuldigen stuit zoon Löwestein op de activistische groep De nieuwe anarchistische radicalen (NAR), die ook ontwrichten met geweld. De groepering legt het uit als een vorm van kunst. ‘The Atrocity Exhibition van auteur J.G. Ballard is de inspiratie voor de expositie van de 21e eeuw (van NAR). Al het slechts, al het lelijks, dat is een grote expositie. Ballard was daar altijd al mee bezig. Niet zozeer terreur als kunst, maar het verschrikkelijke als kunst. Dat is geweld, bijna als porno. Ik omschrijf dat heel extreem in De schuldigen.’

On-Nederlandse stijl en vermeend surrealisme

Zoals wel vaker zoekt Van Aalten de grens op tussen fictie en werkelijkheid. In zijn zesde roman – de tweede die bij Nieuw Amsterdam verschijnt – wordt tot vader Löwestein gesproken door middel van elektrische boodschappen en worden hotelbezoekers onaangenaam verrast door vallende varkenskoppen. Door zulke taferelen laat Van Aalten zich niet makkelijk met Nederlandse collega’s vergelijken. ‘Mijn uitgever kwam met “een on-Nederlandse stijl” aanzetten (daarmee wordt op de achterflap geadverteerd, BT), ik kan mij daar in vinden’, zegt Van Aalten. ‘Het is on-Nederlands omdat wij een redelijk behouden, calvinistische manier van verhalen vertellen hebben. De meeste schrijvers hebben er een handje van dat we het ons moeten kunnen voorstellen, dat het echt gebeurd kan zijn. Daar schrijf ik geen fictie voor.’

Net als in De schuldigen wordt in andere romans van Van Aalten geflirt met surrealisme. Toch zou Van Aalten De schuldigen niet als surrealistisch omschrijven. ‘Surrealisme kun je op verschillende niveaus interpreteren’, legt hij uit. ‘Met volslagen goedlopende zinnen kun je iets heel weirds omschrijven. En met volslagen rare zinnen iets heel normaals. Bij De onderbreking, en nog meer bij Coyote, heb ik veel narratieve technieken gebruikt. Voorbeeld: het schrappen van een ruzie. In de daaropvolgende scène vóel je dat er iets is gebeurd. Dat stond zwaar onder invloed van David Lynch, in wiens film Lost Highway ze het steeds over “die ene nacht” hebben. Maar uiteindelijk weet je nog niet wat er toen gebeurde. Maar surrealisme in De schuldigen? De elektronische boodschappen, de varkenskoppen: dat is tegelijkertijd iets wat we ons heel goed kunnen voorstellen. Dat is van Bijbelse, haast apocalyptische proporties.’

De idylle van Van Aalten

De schuldigen speelt zich af op verschillende locaties: in Nederland, Dubai en St. Tropez. Om research te doen en te produceren toog Van Aalten schrijflustig naar de Franse kustplaats, waar hij bitterzoete herinneringen aan bewaart. ‘Ik had een beeld van een mooi dorp aan de Côte d’Azur, palmbomen onder de zon,’ blikt hij grinnikend terug. ‘Ik had het mediterrane leven van Italië voor ogen, maar dat viel tegen! Ik kwam aan in april, het was koud, het regende, en ik betrok een van de meest mottige appartementencomplexen. Ik ging zitten op een stoel en zakte er meteen door! Ik kwam erachter dat het dorp om tien uur ’s avonds sluit als een fort. Er is daar helemaal geen leven!’

‘Op een gegeven verloor ik mijn parkeerkaart en natuurlijk spreek ik geen woord Frans. Dat de parkeerwachter mij het te betalen dagtarief bespaarde was misschien nog wel het ergste. Dat hij zag hoe gemangeld ik was en mij die pijn ontnam. Tijdens mijn verblijf daar werd ik steeds somberder. Ik dacht: dit is de idylle van de man die in zijn eentje aan de Côte d’Azur zit. Het was vreselijk eenzaam. Maar uiteindelijk vond ik het ook wel mooi dat ik aan de achterkant van al die weelde zat, dat ik ook zag wat het allemaal níet is.’

Pdf-bestand van De schuldigen ‘gelekt’

De schuldigen verscheen in april 2011. Maar al daarvoor waren er mensen die de roman hadden gelezen. Van Aalten stelde namelijk in januari 2011 de proefdruk gratis beschikbaar als pdf-download voor de iPad. ‘Ik heb De schuldigen bewust “gelekt”‘, zegt hij. ‘Vooral omdat ik de opvatting heb, dat als je iets écht goed vind, je er later nog wel iets aan wil besteden. Zeker met een boek, want dat is fijn om in de kast te hebben. Op een iPad is het misschien handig lezen in een vliegtuig, maar niet op strand of in bad. Mijn idee is dat als iemand in mijn boek begint of het heeft gelezen er al mee bezig is. Dat is wat ik wil. Ik heb mijn doel al bereikt als een aantal mensen de proefdruk hebben gedownload die het boek anders sowieso niet hadden gekocht.’