Alain de Botton snoept van het buffet van religies

Om maar gelijk aan te sluiten bij een ander boek van De Botton, Status Anxiety: wie voor het voorjaar van 2012 een exemplaar van Religie voor atheïsten bemachtigt kan zijn of haar Engelstalige vrienden er mooi de ogen mee uitsteken. Door een vrij unieke marketingtruc is het boek namelijk eerst beschikbaar in Nederlandse vertaling, voordat de oorspronkelijke Engelstalige versie wordt uitgegeven. Maar heb je nog meer aan het boek behalve dat het bezit ervan je sociale status op kan krikken?

Geen vieze hapjes
Wat De Botton probeert te doen in Religie voor atheïsten is dat wat ‘nuttig, interessant en troostrijk’ is uit verschillende religies te destilleren. Het wijwater weggooien, maar niet het kind. De tegenwerping dat ‘religies geen buffet zijn waaruit naar believen de lekkerste hapjes kunnen worden gekozen’ verwerpt hij op pragmatische grond: ‘menige godsdienst [is] ten onder gegaan aan de onredelijke eis dat aanhangers alles op hun bord moeten opeten.’

De toon is zo gelijk gezet: De Botton benadert religie – in zijn boek beperkt tot christendom, jodendom en boeddhisme – vanuit een behoorlijk neoliberale denkwijze. Dat wat functioneel of ‘leuk’ is aan religies moet zo breed mogelijk worden verspreid, de rest mag bij het vuilnis. Dat er wel degelijk een spirituele meerwaarde zou kunnen zitten in de op het eerste gezicht ‘minder lekkere hapjes’ negeert hij echter.

Digitale klaagmuur
Het boek zelf behoort zeker tot de categorie ‘lekkere hapjes’. Zoals altijd is De Botton helder in zowel zijn boodschap als de verwoording ervan. Hij schrijft meeslepend en met veel kennis van zaken. Het is op zijn minst interessant om te horen welke deugden de verschillende christelijke heiligen belichaamden. Of om in De Bottons simpele bewoordingen uitgelegd te krijgen hoe religies onze asociale emoties kanaliseren via rituelen.

Daarbij is het boek – misschien wat al te overdadig – verlucht met allerlei foto’s. Deze brengen zowel de kwellingen van ons bestaan (zoals eenzaamheid, onverschilligheid en gebrek aan zelfbeheersing) en de oorspronkelijke religieuze troost daarvoor, als De Bottons seculiere troost in beeld. Zo stelt De Botton zich een digitale klaagmuur voor, waarop we de boodschappen van anderen kunnen lezen en beseffen dat we niet alleen zijn in ons lijden. Of een reisbureau dat ‘mentale stoornissen [koppelt] aan de delen van de wereld die het best in staat zijn ze te verlichten’.

Doordat al die opties zo letterlijk in beeld zijn gebracht, bekruipt je als lezer op den duur echter wel een naar, beklemd gevoel. In de wereld die De Botton schetst worden we voortdurend belaagd door instanties die proberen ons mentale welzijn op te krikken, van universiteiten tot musea tot reisbureaus. Zelfs onze asociale neigingen worden gereguleerd in een jaarlijks festijn. Is dit een utopie of een dystopie?

Lichtzinnig
Helemaal tegen het einde van het boek laat De Botton weten niet de eerste te zijn die een seculier alternatief voor godsdiensten probeert te bieden: in de negentiende eeuw heeft socioloog Auguste Comte al een serieuze poging gedaan. Helaas, zo schrijft De Botton, moesten zowel gelovigen als atheïsten niets hebben van Comtes goddeloze religie. De vraag hoe hij er voor gaat zorgen dat zijn poging meer zoden aan de dijk zet laat De Botton echter onbeantwoord.

Sterker nog, De Botton schijnt alweer te werken aan een nieuw project: een boek over seks. Zo’n feit is koren op de molen van degenen die De Bottons populaire vorm van filosofie bedrijven te lichtzinnig vinden. Uiteindelijk biedt Religie voor atheïsten geen overkoepelend kader voor zingeving, alleen een heleboel suggesties. Zo voedt het dezelfde dorst die het signaleert. Wie dieper wil gaan moet misschien toch de Bijbel of Koran ter hand nemen, of Nietzsches Also Sprach Zarathustra.

Lees hier de eerste paar hoofdstukken uit Religie voor atheïsten.

Lees ook het verslag van de boekpresentatie in Amsterdam.