Een essentiële tijdservaring

Süt is een melancholische vertelling over familiebanden, modern en traditioneel Turkije en een opleving van spiritualiteit. Dat levert prachtige vertraagde cinema op, waarmee Kaplanoğlu duidelijk zijn plek gevonden heeft. Het recenseren van zijn films zonder een parallel te slaan met de zogeheten Slow Cinema is lastig. Wat ze namelijk gemeen hebben is een vertraging van de tijd. Sommige regisseurs weten echter goed met die vertraging om te gaan, terwijl andere maar af en toe de juiste snaar weten te raken en soms ook gewoon vervelend traag kunnen zijn. Béla Tarr, Sharunas Bartas en nu dus ook Semih Kaplanoğlu, behoren tot de eerste categorie. Hoewel Kaplanoğlu enkele films nodig heeft gehad om de juiste toon te vinden.

Kairos
Het boeiende aan de regisseurs die hierboven aangehaald worden, is dat zij in staat zijn de tijd te bezielen, hem te transformeren naar een ‘Kairos-beleving’ (de Griekse term voor de essentiële tijdservaring), waardoor er juist geen ruimte is voor verveling, maar alleen voor de ervaring. Je wordt als kijker gedwongen te kijken en te luisteren naar wat zich op het witte doek voordoet. Er wordt een beroep gedaan op je verwondering en juist door stil te staan bij kleine details keer je terug naar de essentie van ons bestaan. Een van de kenmerken van de Slow Cinema, of liever ‘verstilde cinema’, is dat omgevingsgeluid als muziek fungeert. Of het nu getwetter van vogels is, het voorbijrijden van verkeer, de wind, de regen, of het ritme van de voetstappen, het is op zo’n manier gedaan dat het muzikaal wordt. Er zijn critici die, in een poging de beweging te duiden, parallellen trekken met de Russische grootmeester Andrei Tarkovski. Terecht of niet, er is weer een filmische taal waaraan een aantal filmmakers vorm weet te geven.

In Yumurta, de eerste film maar chronologisch gezien de laatste, leren we een volwassen Yusuf kennen, die een klein boekwinkeltje heeft in Istanbul. In het tegelijk met Süt uitkomende Bal is Yusuf een kind, en in de middelste film is hij als tiener te zien. De persoon Yusuf, waar de trilogie omdraait, is in Süt een zich wat moeilijk uitende jongeman, die zich middels poëzie een taal eigen maakt, waarmee hij wel vooruit kan. De film toont dit met subtiele hints, zoals een portret van Fjodor Dostojevski, een bevriende mijnwerker die ook dicht, en het meisje met dezelfde interesse, die Yusuf tegenkomt in een anonieme boekhandel in de stad Izmir. Yusuf groeit in Süt op in afwezigheid van zijn vader. Dit lijkt het centrale thema te zijn. Hoe wordt een jongen een man, wanneer zijn belangrijkste rolmodel ontbreekt? In de plaatselijke dichter en in de portretten van literaire grootheden als Dostojevski probeert Yusuf een surrogaatvader te vinden. Maar zij kunnen slechts kaders verschaffen, zijn innerlijk doen begrijpen. Maar hem leiden zoals een vader dat kan, kunnen zij niet.

Gelaagdheid
De symbolische vertelling van de film kent verschillende lagen waarop de film beleefd kan worden. Daarnaast is er de onduidelijkheid of we hier te maken hebben met de achronologische vertelling van het leven van één Yusuf, of dat er sprake is van verschillende Yusuf’s in een andere levensfase met mogelijk een zelfde voorgeschiedenis. Mede door die gelaagdheid en dubbelzinnigheid schaart Semih Kaplanoğlu zich met zijn Yusuf-trilogie vol overtuiging onder de andere arthouseregisseurs uit Turkije, zoals Nuri Bilge Ceylan, Ferzan Özpetek en Zeki Demirkubuz.