Contraterrorisme als voorstelling

Het afgelopen decennium is de wereld geconfronteerd met een heropleving van het terrorisme. Sommigen slaagden erin het politiek-religieus geïnspireerde geweld te presenteren als een volslagen nieuw fenomeen in een volledig nieuwe context. Enig historisch besef is echter voldoende om in te kunnen zien dat dit onzin is. In de jaren zestig en zeventig kregen vele westerse democratieën te maken met gewelddadig geuite onvrede, gericht tegen de maatschappelijke orde.

De literatuur die verscheen naar aanleiding van de laatste golf van terrorisme bestaat grotendeels uit politieke en psychologische analyses. Het doorgronden van oorzaken van terrorisme en de beweegredenen van terroristen wordt gezien als de belangrijkste sleutel bij het vinden van een oplossing. Zelden concentreert onderzoek zich op de vraag hoe de wisselwerking tussen terrorisme en ct-beleid – overheidsinspanningen gericht op het terugdringen terrorisme en het voorkomen van radicalisering – eruitziet. Het is niet onlogisch te vermoeden dat deze twee zaken elkaar onderling beïnvloeden: op verschillende manieren en in verschillende richtingen. Kortom: onder wat voor omstandigheden ebben golven van terrorisme weg? De Graaf onderzoekt, onder andere, juist dit.

Performative power

De Graaf begint met de introductie van de vier casestudies: Nederland (Rode Jeugd en Moluks geweld), Duitsland (onder andere de Rote Armee Fraktion), Italië (onder andere Brigate Rosse en rechts-nationalistisch geweld) en Amerika (onder andere de Weather Underground en de Black Pantherbeweging). Daarna stort ze zich op het uiteenzetten van haar centrale concept: de performative power van ct-beleid. Dit begrip draait om een samenbundeling van agenda setting, politiek en publiek draagvlak en discours. Met andere woorden: het gaat om de vraag in hoeverre ct-beleid de dynamiek van een [theatrale] voorstelling aanneemt en zodoende geïntegreerd wordt in een verhaal met een eigen overtuigingskracht.

Dit is een originele invalshoek voor bestudering van overheidsoptreden in tijden van terroristische dreiging. In plaats van zich te richten op de eventuele effectiviteit van beleid onderzoekt De Graaf de mate waarin de staat zich door middel van zijn beleid zichtbaar opstelt en poogt de samenleving te mobiliseren. De Graaf gebruikt haar centrale concept vervolgens om een diepgravende analyse te maken van het ct-beleid in de vier onderzochte landen. Al snel wordt duidelijk dat beleid met een hoge performative power in sommige gevallen averechts werkte.

Verademing
Wie dit boek openslaat in de hoop op sensationele verhalen over romantische of kwaadaardige terroristen en hun gedreven bestrijders komt bedrogen uit. Het noodzakelijke bronnenonderzoek, dat zoals gezegd indrukwekkend is, dreigt soms uit monden in een grijze opsomming van beleidsinitiatieven en nieuwe wetgeving. Gezien het onderwerp lijkt dit echter onvermijdelijk en het kan De Graaf dan ook niet echt aangerekend worden. Hier en daar brengt een mooie anekdote gelukkig de nodige verlichting. Zo geeft een FBI-agent toe dat het rommelen met voorbehoedsmiddelen een geëigende tactiek was om potentiële terroristen iets anders aan hun hoofd te geven. Ook is het moeilijk niet te glimlachen wanneer men leest dat na bedreigingen aan het adres van het Amerikaanse consulaat in Amsterdam de gemeenteraad weigerde veiligheidsmaatregelen te treffen, mede omdat zij zich solidair had verklaard met Noord-Vietnam.

Het belangrijkste argument voor dit boek is echter het feit dat De Graaf op een zeer intelligente en verrassende manier te werk gaat en zodoende ook werkelijk interessante en zeer actuele inzichten verschaft. De beheerste bestudering van zowel het probleem als de resultaten van het vervolgens geformuleerde beleid zijn een kleine verademing in een tijd waarin iedereen zijn mening over de te bewandelen weg al klaar lijkt te hebben.