Duistere liefde

Nachtportier Max werkt in een oud hotel in Wenen. Als een Amerikaanse componist met zijn echtgenote Lucia in het hotel aankomen, herkennen Lucia en Max elkaar. Door middel van plotselinge flashbacks wordt duidelijk dat Max tijdens de oorlog een SS-officier was en Lucia een gevangene in een concentratiekamp. Lucia schrikt van Max’ aanwezigheid, maar verkeert in een staat van shock, waardoor ze hem niet beschuldigt. Gaandeweg blijkt dat Max en Lucia gevoelens voor elkaar koesteren ondanks de band die zij hadden in het kamp. Flashbacks tonen de relatie tussen beide personages als een pervers machtsspelletje waarbij de oudere Max de jongere Lucia in zijn bezit had. Lucia trekt uiteindelijk bij Max in, maar een aantal oud SS-ers die contact met Max hebben, zijn bang dat Lucia tegen hen zal getuigen. Ze dwingen Max om Lucia te vermoorden, maar hij kan geen afstand doen van haar.

Menselijke relaties

The Night Porter toont hoe ambigu en complex menselijke relaties kunnen zijn. Binnen het genre van de Holocaustfilm is de film vrijwel uniek omdat de traditionele scheidslijn tussen dader en slachtoffer, en daarmee ook goed en kwaad, op een verontrustende wijze vervaagt. Voor de kijker wordt dit tastbaar door het bijzonder goede spel van Dirk Bogarde en Charlotte Rampling. Max is een man die bewust in de schaduw leeft en lijdt aan constante zelfhaat. Het is geen man waar je sympathie voor hebt, maar hij wordt wel getoond als een echt mens met tegenstrijdige emoties. Lucia is complexer en haar gevoelens voor Max zijn op het eerste gezicht moeilijk te begrijpen. In Ramplings vertolking is Lucia iemand die verkeert in een shock, maar Max niet los kan laten, een man waar ze ondanks een getekend verleden van lijkt te houden. De film geeft Lucia daarmee niet het gemak om terug te vallen in een simpele slachtofferrol.

The Night Porter werd gemaakt in het vrije klimaat van de jaren zeventig, toen films zoals Last Tango in Paris (1972), A Clockwork Orange (1971) en Salò (1975) bewust grenzen probeerden te verleggen. The Night Porter zal voor een hedendaags publiek nog een beetje verouderd overkomen, vanwege de nasynchronisatie van bepaalde stemmen en het onovertuigende acteerwerk in een aantal bijrollen. Ondanks deze manco’s is de film nog steeds krachtig en aanstootgevend. Het verwijt van veel critici is dat regisseuse Cavani alleen wilde choqueren met haar film, die een pretentieuze exploitatiefilm of artistieke pornografie zou zijn. Deze kritiek is onterecht, hoewel Cavani zich soms wel op het randje begeeft. Een scène waarin Max en andere SS’ers in zwart uniform kijken naar een man die danst op klassieke muziek, lijkt op het eerste gezicht alleen arty zonder een functie in het plot te hebben. Maar de scène illustreert eigenlijk perfect het feit dat veel nazi’s geen simpele beulen waren, maar gecultiveerde heren die genoten van de hoge kunsten en tegelijkertijd concentratiekampen runden.

Traumatische herinneringen

In een andere scène volgt Max Lucia naar een voorstelling van Mozarts opera Die Zauberflöte. Terwijl Max en Lucia naar het schouwspel kijken, speelt Mozarts muziek door in een flashback die toont hoe een soldaat een vrouw verkracht in het kamp. Het lied uit Die Zauberflöte is een duet waarin de liefde wordt geprezen. In een vergelijkbare scène zien we Lucia topless en met een SS-cap het melancholische Duitse cabaretliedje ‘Wenn ich mir was wünschen dürfte’ zingen voor een publiek dat bestaat uit SS-ers en kamphoertjes. Zulke scènes zijn zwaar en doemen vaak op in de film als traumatische herinneringen aan het gesmette verleden van de karakters, maar Cavani hanteert ze niet alleen als shockmiddelen. Het zijn eerder krachtige segmenten die de ambigue relatie tussen Max en Lucia tonen. Dit is wat de film uiteindelijk redt van beschuldigingen van exploitatie en doelloos choqueren – iets wat wel geldt voor films als het smakeloze Ilsa, She Wolf of the SS (1975), waarin de Holocaust als simpel excuus wordt gebruikt om seks en geweld te tonen voor een publiek dat daarop belust is.

De shock die The Night Porter teweegbrengt, heeft meer te maken met de ondoorgrondelijkheid van de menselijke ziel, die tot uiting komt wanneer Max and Lucia weer met elkaar geconfronteerd worden. Waar er in het recente The Reader, de eerste populaire film over een humane nazibeul, uiteindelijk nog wat ruimte is voor vergeving en liefde, zijn er in The Night Porter geen makkelijke morele oplossingen of een geruststellende catharsis. Als een film over de Holocaust is The Night Porter terecht choquerend en compromisloos in het tonen van een rauwe werkelijkheid, voorbij de troost- en vermaaksmechanismen van cinema.

The Night Porter werd onlangs opnieuw op dvd uitgebracht in de reeks ‘Italiaanse meesterwerken’.