Componist als pianostemmer

Jürg Frey

Frey gaf in een interview met Emlyn Stam (artistiek leider van New European Ensemble, dat ook optrad) op een gegeven moment een rake omschrijving van zijn muziek: ‘The wind is blowing’, geaccentueerd door een vegende, horizontale beweging met zijn rechterhand, alsof hij de richting die zijn muziek zichtbaar wilde maken. Pianissimo muziek, zacht-zachter-zachtst, met een enkele noot, een enkele dicht bij elkaar liggende consonant (mooie samenklank) of dissonant (wrijving). Een klein stapje omhoog, een klein stapje naar beneden. Of met een telkens herhaalde, zelfde toon. En vooral op de grens tussen klank en stilte, met veel stiltes ertussen, eronder en erboven.

Eerste concert

En in het donker, zoals bij het eerste van de vier concerten van elk een uur door Keiko Shichijo op pianoforte. Donker, als woonde je een recital van pianist Grigori Sokolov bij. In een donkere, en al even muisstille zaal. Het was voorafgaand aan de uitvoering van Les signes passagers (2021) niet nodig om stilte te vragen, zoals tientallen jaren geleden nog tijdens een editie van het Festival Nieuwe Muziek in Middelburg werd gedaan. Daar werd toen werk uitgevoerd van Morton Feldman (1926-1987); inmiddels zijn we (meer?) aan dergelijke zachte muziek gewend geraakt. Met dit verschil dat in Den Bosch elke kleine beweging in de zaal al klonk als een explosie en boze blikken veroorzaakte, en het in Middelburg juist Feldman zelf was die de betovering soms doorbrak door hard te hoesten. Even terug naar de aardse werkelijkheid, leek hij er wellicht mee te willen zeggen.
Iemand in de zaal vergeleek de muziek van Frey, die overigens duidelijk door de meditatieve Feldman is beïnvloed, met gamelanmuziek, maar je zou even goed aan een pianostemmer kunnen denken, die behoedzaam elke toon aanslaat en proeft.

Tweede concert

Subtiel en verstilde muziek in ieder geval – net als de liedtekst die de componist zelf schreef voor zijn Windwörter (2017-2018). Mindful, aldus een andere bezoeker; je moet erbij blijven, bij elk woord en het overdenken. Een woord dat telkens wordt herhaald, met een andere intentie en intensiteit:

Licht
Licht

Wind
Wind

Woorden die zijn getoonzet voor viool en sopraan, met niet of nauwelijks vibrato gespeeld en gezongen door respectievelijk Joe Puglia en Karen Motseri. Motseri past deze manier van zingen als een handschoen, als zangeres van onder meer barokmuziek onder leiding van dirigent Joshua Rifkin. Zó zacht, dat je de violist soms zag strijken of aan een snaar plukken, maar oren op steeltjes moest hebben om het te horen. Zó intensief ook, dat een ander geprogrammeerd werk (op tekst van Emily Dickinson) verviel, maar met een brede lach wél weer een korte toegift (Sehnsucht) werd gegeven …

Derde concert

Gaandeweg de ‘volle middag’, zoals de programmabladen het omschreven, gingen er boven het podium steeds meer lampen aan en werd het aantal musici steeds groter, om aan het slot weer af te nemen.
Het eerste ensemblestuk dat werd gespeeld, The wind moves them (2017-2018) was als een weefsel waarin dan weer een draad werd toegevoegd en dan weer draden samen op kleurden en elkaar versterkten. Het tweede stuk voor ensemble, Garden of transparency uit dezelfde tijd en ook gespeeld door het New European Ensemble, leek symmetrisch qua opstelling en opbouw: drie blazers links, grote trom (waarvan het vel alleen met de handen werd beroerd) en piano in het midden en vier strijkers rechts. Maar dat was schijn; er werd met dit idee gespeeld. Opvallend was de keus voor een trompet, die nu eenmaal niet superzacht kan in- c.q. aanzetten. Een beetje als Feldmans aardse verwijzing?

Vierde concert

Het laatste werk was String Quartet No. 4 (2018-2020), uitgevoerd door het Canadese Quatuor Bozzini.
Een meditatief stuk tot slot, waarin het leek of de musici soms als één lichaam ademden. Door de monochrome klankkleur van alleen strijkinstrumenten werden we soms in de tijd teruggebracht. De tijd van bijvoorbeeld een consort in het oude Engeland, met meerdere instrumenten uit één familie in verschillende liggingen. Terwijl we op andere momenten door meer hedendaagse strijktechnieken (met de bovenkant van een strijkstok strijken bijvoorbeeld) in het hier-en-nu verkeerden. Indrukwekkend was de herhaalde hartenklop (pizzicato) van de cello tegen het eind. Wát een slot van een mooie, volle middag met Jürg Frey!
Benieuwd wat November Music volgend jaar in petto heeft! Om nu al naar uit te kijken. En ondertussen veel Frey te gaan luisteren.

Een middag met Jürg Frey

Gehoord in: Willem Twee Toonzaal, ’s-Hertogenbosch, 13 november 2022