Levensgevaarlijk straatrumoer

Gunduz Vassaf

Het is een minder overzichtelijk onderwerp dan vermoed. Het Turks wordt niet alleen in Turkije gesproken en bovendien komen er in het land meerdere talen voor. Het wordt weerspiegeld in de levensverhalen van de vijf genodigde schrijvers en dichters. Kamran Nazarli (1958) is geboren in Azerbeidjan toen dat nog deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. Inmiddels is het onafhankelijk. Nazirli schrijft in het Aziri, een taal die nauw verwant is aan het Turks. De dichteres Nese Yasin (1959) is geboren op het Turkse deel van Cyprus, maar als politiek statement is ze verhuisd naar het Griekse deel ervan. De dichter Selim Temo (1972) is wel in Turkije geboren, maar in het Koerdische deel ervan. Hij schrijft in het Koerdisch en over de Koerdische literatuur. Dan zijn er nog aanwezig: Gündüz Vassaf (1946), die van de vijf de meeste internationale faam heeft verworven en tenslotte ook Perihan Magden (1960), een van de grootste criticasters van Turkije.

Hypocriete elite

Het is Magden die dan ook de grootste maatschappelijke betrokkenheid toont. Woede is wellicht een beter woord. Naast romans schrijft ze veelgelezen columns in de krant Radical. Daarin richt ze haar pijlen op de in haar ogen hypocriete politieke elite. Soms haalt ze zich problemen op de hals, bijvoorbeeld toen ze het opnam voor dienstweigeraars in haar land. Naast een proces-verbaal van de autoriteiten riep ze de volkswoede over zich af. Dat gebeurde ten tijde van de door overheid gesteunde hetze die in 2007 leidde tot de moord op Armeense journalist Hrant Dink. In haar laatste boek Who are we running from beschrijft ze de gevolgen die de gebeurtenissen voor haar en haar dochter hadden. Haar debuut is in het Nederlands vertaald onder de titel Moord op de boodschappenjongens, een door de pers positief ontvangen boek.

Een andere strijd wordt gevoerd door Nese Yasin. Ze schrijft onder meer activistische gedichten tegen de tweedeling van Cyprus. Dat is niet alleen een staatsrechtelijke strijd, met haar werk wil ze bijdragen aan het groeiend zelfbewustzijn van de Cypriotisch-Turkse literatuur, die een andere atmosfeer ademt dan de hoofdstroming in de Turkse letteren. De Koerdische dichter en literator Selim Temo breekt een lans voor de Koerdische taal en literatuur. Hij leest een fragment voor uit het voorwoord van zijn tweedelige bloemlezing van de Koerdische poëzie. Daarin betoogt hij dat het Koerdisch niet een uitsluitend orale traditie kent, maar wel degelijk ook een schriftelijke en dat er een directe lijn bestaat van de klassiek Koerdische poëzie naar de moderne.

Kinderen

In de fragmenten die de auteurs uit hun eigen werk lezen, klinkt helder de maatschappelijke context door: corruptie, de grote rol van het militaire apparaat, de problemen van arme bevolkingsgroepen om door te dringen tot goed onderwijs. Opvallend vaak wordt het kindperspectief gebruikt, zoals in het korte verhaal van Nazirli. Een jongetje is heel goed op school, maar leert al vroeg dat intelligentie en ijver niet de middelen zijn om hogerop te komen in het moderne Turkije. Veel beter is het om eerst een bekende filmster of zanger te worden. Hij besluit dan ook om zich voortaan zo dom mogelijk voor te doen, wat zijn vader tot wanhoop drijft.

In Nederland wordt de literatuur nog maar sporadisch ingezet voor emancipatorische of activistische doeleinden. Dat het elders die functie nog wel degelijk heeft, maken deze vijf Turkse schrijvers ondubbelzinnig duidelijk. Aan het eind van de middag is duidelijk geworden dat de Turkse literatuur uit veel meer bestaat dan alleen Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk. Het heeft de nieuwsgierigheid gewekt naar het licht satirische werk van Kamran Nazirli, doet hopen op een vertaling van Gündüz Vassaf, die in zijn werk ingaat op thema’s als migratie en het falen van het mondiale kapitalisme en tegelijkertijd een fantasiewereld creëert met soms sciencefictionachtige trekjes. En je wil kennismaken met de in zwavelzuur gedrenkte pen van Perihan Magden. Schrijven met gevaar voor eigen leven; het bestaat anno 2009 nog en dichterbij dan we geneigd zijn te denken.