Winterse stadsgezichten en keizerlijke overvloed

K. Bulla, Nevski Prospekt bij Gostiny Dvor / jaren 1890, 24,2 x 37 cm

De foto’s tonen een roerige periode in de geschiedenis: de overgang van het tsaristische Rusland met Sint-Petersburg als bruisende hoofdstad, naar de revolutie en het ontstaan van de Sovjet-Unie. De Hermitage zelf speelt een hoofdrol in het eerste deel van de tentoonstelling. Er zijn mooie overzichtsbeelden van het Winterpaleis aan de rivier de Neva, rond de eeuwwisseling. Ook zijn er beelden van de vele zalen van de Hermitage en de privévertrekken van de keizerlijke familie. Pas vanaf 1852 was een gedeelte open voor publiek, dus zeker in die tijd was een kijkje in de imposante vertrekken een noviteit. Interessant zijn de beelden uit 1917, ten tijde van de revolutie, van de voorbereidingen om kunstwerken uit de Hermitage te evacueren.

IJstram

Er wordt meer getoond van Sint-Petersburg dan de Hermitage. Fotografie was in Rusland halverwege de negentiende eeuw al erg populair en wijdverspreid. Dit wordt duidelijk in de diversiteit van de foto’s: stadsgezichten, foto’s van het hof met de keizerlijke familie en entourage, maar ook reportagefotografie waar de gewone man een plek heeft. Er zijn talloze stadsbeelden met alledaagse gebeurtenissen die een leuk kijkje geven in het leven van die tijd. Deze doen voor de hedendaagse Nederlandse bezoeker soms aangenaam exotisch aan. Het winterse tafereel van de elektrische tram over de diepbevroren Neva en een foto van het gekleurde pruikenbal zijn treffende voorbeelden. Op de laatstgenoemde foto zien we veel mooi uitgedoste dames met grote pruiken op, in zwart-wit natuurlijk. Deze foto laat ruimte over aan de fantasie van de bezoeker.

V. Carrick, Conciërge / jaren 1860-1870, 10 x 6 cm

Uit een interessante serie van rond 1860 wordt nogmaals duidelijk hoe populair fotografie in Rusland was in die tijd. Deze serie bestaat uit foto’s van mensen die hun beroep uitbeelden als in een genrestuk: een melkmeisje, een handelaar et cetera. In dezelfde tijd waren genretaferelen in de schilderkunst erg populair in Rusland. Hier neemt fotografie dus de plaats in van de schilderkunst. Erg belangrijk, en natuurlijk veelvuldig aanwezig, zijn de foto’s van het hof en entourage. Er worden niet alleen portretten getoond, maar je krijgt ook een beeld van de manier waarop deze portretten werden gebruikt. De tsaren bewaarden hun foto’s vaak in kostbare sieraden, bijvoorbeeld in een fotolijstje van Fabergé. Mooi is een soort molentje van brons met foto’s van tsaar Alexander II en zijn familie. In het uiteinde van elke wiek bevindt zich een lijstje met aan elke kant een portretfoto. Alexander kon in één rondje om de tafel zijn hele familie zien. Uiteraard zijn de foto’s op hiërarchische wijze gerangschikt.

Tsaren en rebellen

In de collectie van de Hermitage bevinden zich niet alleen foto’s van de vrienden van de keizerlijke familie. Een imposant portret van de illustere imam Sjamil hangt er schijnbaar onschuldig tussen. Sjamil was de leider van de verzetstrijders uit de Kaukasus. In 1859 werd hij door de Russen gevangen genomen en naar Moskou gebracht om de tsaar te ontmoeten, waarna hij werd verbannen. De foto dateert uit 1859, zou de tsaar zelf opdracht hebben gegeven één van zijn grootste vijanden te laten fotograferen? Hij staat in vol ornaat op de foto, zijn blik is strijdbaar, hoewel zich een zorgelijke frons op zijn voorhoofd vormt.

G. Denier, Portret van Sjamil / 1859, 60 x 47 cm

Sjamil dient nog steeds als voorbeeld in de Kaukasus. De beruchte Tsjetsjeense rebel Sjamil Basajev, die door Poetin de Osama bin Laden van Rusland werd genoemd, was naar hem vernoemd. Dat maakt de aanwezigheid van dit portret in de verzameling opmerkelijk en toont de omvang en diversiteit ervan.

Divers

Wie waren de fotografen die de vele facetten van Sint-Petersburg hebben vastgelegd? Hier wordt werk getoond van hoffotografen, maar ook van stadchroniqueurs. Sint-Petersburg was in die tijd een echte metropool en veel fotografen zijn dan ook uit verschillende landen naar Sint-Petersburg getrokken vanwege haar faam. De meest opvallende van hen is Karl Bulla (circa 1855-1929), afkomstig uit Lübeck in Duitsland. Hij was aangesteld als hoffotograaf, maar legde zich daarnaast ook toe op reportagefotografie. Hij legde het dagelijks leven en de sfeer in Sint-Petersburg rond de eeuwwisseling vast, zoals Jacob Olie dat voor Amsterdam heeft gedaan.

Naast de diversiteit aan fotografen geeft de fototentoonstelling een mooi beeld van verschillende facetten van Sint-Petersburg: het dagelijks leven, politieke strubbelingen en de high society. Hierdoor is Sint-Petersburg in beeld een aangename zomertentoonstelling: voor wie de stad en haar geschiedenis kent zal het een feest van herkenning zijn en anders is het een gemoedelijke kennismaking met een complexe en boeiende stad. De Hermitage presenteert het als een tussententoonstelling. In september komt de Hermitage met een klapper: werk van Caspar David Friedrich. Dat zal de laatste tentoonstelling zijn in het huidige gebouw. Als alles volgens plan verloopt, opent de zo’n tien keer grotere nieuwe Hermitage (het voormalige Amstelhof) in het voorjaar haar deuren.