Weinig woorden vuil gemaakt

Katinka Bai woont met haar man in een dorp in een uithoek van Denemarken. In deze kleine gemeenschap kent iedereen elkaar en speelt het leven zich af op het ritme van de vier treinen die dagelijks het dorp aandoen. Ze is niet gelukkig. Met weemoed denkt ze aan haar jeugd: onbezorgd, liefdevol en vol beloftes. Katinka’s man is stationschef. Hij wordt corpulent en drinkt liever een stevige borrel met zijn vrienden dan dat hij aandacht aan haar besteedt. Tegelijkertijd laat hij geen kans onbenut om op een dorpsfeest een jonge meid op schoot te trekken. Hij is plat en naïef en heeft geen benul van de binnenwereld van zijn vrouw.

Er komt een nieuwe man in het dorp, de tijdelijke rentmeester van een lokale herenboer. Deze Huus heeft veel van de wereld gezien en weet wat liefde is. Katinka en hij worden als magneten naar elkaar toegetrokken, al blijft het allemaal tamelijk onschuldig. Een zinderende liefdesaffaire wordt het niet. Het blijft bij innig dansen op de kermis, tedere woorden tijdens een wandeling en vurige kussen op één van de weinige onbespiede momenten. De mogelijkheid om er samen vandoor te gaan komt niet ter sprake en evenmin waarom het zo onmogelijk is. Het heeft waarschijnlijk met conventies te maken. Huus verlaat het dorp voortijdig en Katinka kwijnt weg. Niemand heeft iets gemerkt.

Natte dweil

Zo droog als deze samenvatting is, de schrijfstijl van Bang is nog droger. Met bijvoeglijke naamwoorden springt hij uitermate zuinig om, zo ook met bijzinnen. Tussen hoofdletter en punt staan zelden meer dan vijftien woorden. Ook voor de heftigste emoties wordt daar niet van afgeweken. Echt invoelbaar wordt het verhaal daardoor niet.

Die avond ging Katinka naar het kerkhof. Ze wilde afscheid nemen van het graf van haar ouders. Ze kwam Thora tegen. Die had een krans naar het graf van haar moeder gebracht; het was haar verjaardag. De twee vriendinnen stonden samen bij het graf. ‘Ja, joh,’ zei Thora, ‘op een dag liggen we allemaal met onze neus omhoog.’ Bij het graf van Katinka’s ouders gingen ze uiteen.

Misschien is Bangs karige stijl op te vatten als een weergave van het sobere, calvinistische leven in een kleine transparante gemeenschap. Het leven wordt er geleefd zonder tierlantijnen: de huizen zijn er eenvoudig, de kleren praktisch, het eten voedzaam. De taal waarin de schrijver dat alles vat is navenant. Maar steeds diezelfde sobere korte zinnen gaan irriteren.

Anna Karenina

In zijn nawoord verklaart vertaler Gerard Cruys dat Bang doelbewust een ‘impressionistische stijl’ hanteert. Beschrijvingen en analyses laat hij opzettelijk achterwege. Hij wil enkel een reeks objectieve beschrijvingen achter elkaar plaatsen, waarop de lezer vervolgens zijn eigen fantasie en analyse loslaat. Hij vergelijkt het met de pointillist die enkel puntjes op het doek zet, waarna het beeld pas door de kijker gevormd wordt. Deze verteltechniek kan er echter ook voor zorgen dat de lezer te weinig betrokken raakt bij het verhaal.

Herman Bang moet bekend zijn geweest met de tien jaar daarvoor verschenen literaire bestseller Anna Karenina van Lev Tolstoj. In deze klassieker staat ook een vrouw centraal die ongelukkig is in haar huwelijk, een vanwege de conventies onmogelijke liefde beleeft en ten gevolge daarvan sterft. Deze roman speelt zich ook grotendeels af op het platteland en het object van Anna’s echte liefde is eveneens een man die zowel mondain is, als zich verbonden voelt met zijn land. In Tolstojs boek zijn treinen een nadrukkelijk leidmotief, Katinka’s leven speelt zich pal aan het spoor af.

Het gaat te ver om Bangs boek op te vatten als rechtstreekse kritiek op de vele beschrijvingen en analyses van Tolstojs meer dan duizend bladzijden tellende bestseller. Toch kan Aan het spoor worden gezien als een reactie hierop. Bang vertelt hetzelfde verhaal als Anna Karenina, maar met minder woorden. Misschien wilde Bang op die manier zijn literaire opvattingen tegenover die van (onder meer) Tolstoj plaatsen.

Anna Karenina werd enkele jaren geleden in de Verenigde Staten opnieuw een bestseller, nadat Oprah Winfrey het in haar boekenclub aanprees. De kans dat hetzelfde gebeurt met Aan het spoor is klein.