Lessen in kijken

In hoeverre is politiek theater nog relevant? Hebben we alles al niet een keer gezien en meegemaakt op het toneel? In deze tijd waarin de politieke arena zelf in een, bij tijd en wijlen, Griekse tragedie is veranderd. Waarin wij, het volk, de helden van de democratie, louter toeschouwer zijn geworden en dansen naar de pijpen van de goden. Weliswaar door ons verkozen, maar toch zetelend op hun Olympus en nog steeds beschikkend over hun almacht.

Wat zijn wij er in de loop van de tijd wel op vooruit gegaan? Hebben al die revoluties, die een omverwerping van de macht en een nieuw dagorde in het vooruitzicht stelde, wel iets opgeleverd? Sinds 2005 onderzoeken regisseur en artistiek leider Koos Terpstra en zijn gezelschap, het Noord Nederlands Toneel, dat spanningsveld.

Kruisbestuivingen

Na Jeanne d’Arc, Het Licht en De vrouw met de baard voegt Koos Terpstra Dantons dood dus een vierde loot aan zijn stam toe. Er zijn niet alleen overeenkomsten qua thematiek, qua stijl hoort het eveneens bij elkaar. Koos Terpstra is een zelfverklaard omnivoor op het gebied van theater, film, boeken en muziek en die invloeden zijn in zijn stukken dan ook in belangrijke mate aanwezig. In een gestaag tempo zien we van alles voorbij komen. De voorstelling begint met een korte uiteenzetting over de tijd waar we het stuk zich afspeelt, namelijk ten tijde van de Franse Revolutie, op een dezelfde manier dat de films uit de Star Wars-cyclus beginnen. Een kippetje op een chique schaal verandert in een hoofd. Er wordt een poppenspel opgevoerd. Straatenquêtes worden gehouden en het tv-debat is niet compleet zonder de sms-ende kijker. We krijgen beelden te zien van de beëindiging van de Molukse treinkapingen.

Maar wat vormt de ruggengraat van de voorstelling? In dit stuk uit 1835 komen de twee kopstukken van de Franse Revolutie, Georges Danton (gespeeld door Ludo Hoogmartens) en Maximilien Robespierre (gespeeld door Yorick Zwart), tegen over elkaar te staan. Zij aan zij hebben zij gevochten voor dezelfde idealen, maar na 1789, waarbij het oude regime ten val werd gebracht, konden ze het niet eens worden over de te volgen weg. Robespierre schuwt het geweld niet om tot dat vurig verlangde ideaal van een volksdemocratie te komen, terwijl Danton juist waarschuwt voor de gevaarlijke kanten van deze denkwijze. Danton wordt van verraad beschuldigd en ter dood veroordeeld. Met opgeheven hoofd gaat hij zijn dood tegemoet.

Pure poëzie

In deze wervelende kruisbestuiving van klassieke tekst met hedendaagse vondsten komt uiteindelijk het besef waar het werkelijk om draait in deze voorstelling. Toen had je politici die niet deugden, maar in het hier en nu zijn ze eveneens sporadisch te vinden. Dat zal altijd wel zo blijven. In die zin hebben al die revoluties niet veel opgeleverd. Terpstra is echter niet al te pessimistisch ingesteld, hij gelooft in de kracht van de mens, van de menselijke vindingrijkheid en veerkracht. De kracht om elkaar verhalen te vertellen, elkaar te ontroeren. Danton stelt dat mensen geen theoretische constructies zijn, maar gewoon mensen. En hoe leer je een mens kennen? Door eerst eens te kijken, gewoon kijken. Niet meteen oordelen, maar naar elkaar kijken.

En daarmee wordt een lijn voortgezet. In Jeanne d’Arc en De vrouw met de baard was er evenzeer een belangrijke rol weggelegd voor het kijken naar de ander. Toch is er in Dantons dood een accentverschuiving te zien. Was het kijken in de vorige voorstellingen confronterend, in deze voorstelling is het eerder kijken met een gevoel van oprechte compassie. Compassie met de mens met al zijn hebbelijkheden en ónhebbelijkheden. Illustratief is het verhaal, dat je – samen met een paar andere toeschouwers – opgedist krijgt, nog voor de voorstelling begint. Een verhaal dat misschien wel helemaal niets met de voorstelling te maken heeft en tegelijkertijd toelicht waar het omgaat. Actrice Guus Boswijk, in het stuk Dantons vrouw, vertelde dat ze altijd zwaaide naar een voor haar vreemde vrouw, waarop deze vrouw terugzwaaide en dat zij er op een dag niet meer was.

Een ogenschijnlijk simpel verhaaltje, maar met een ontegenzeggelijk onderliggende kracht. Dezelfde kracht die Terpstra in zijn voorstellingen vorm weet te geven. Hij laat zien waar onze zwakheden liggen – vooral op het politieke vlak -, maar hij biedt eveneens een oplossing en weet dat in een mooi en ontroerend jasje te gieten.

Dantons dood van het Noord Nederlands Toneel is nog te zien tot en met 22 december 2007. Klik hier voor meer informatie en speellijst.