Onderweg

La momia azteca contra el robot humano

Deze tweede editie van het festival wordt gekenmerkt door een enorme diversiteit. De speelfilms, korte films en documentaires die te zien zijn behandelen niet alleen hele verschillende thema’s, maar kunnen ook stilistisch van elkaar verschillen als dag en nacht. Behalve actuele films die al prijzen wonnen op eerdere festivals zijn er ook projecten van beginnende filmmakers in het programma opgenomen, net als voorbeelden van een tot op heden vaak onderbelicht stukje Mexicaanse filmgeschiedenis; ‘cult-science fictionfilms’ uit de jaren vijftig en zestig. Net als hun tegenhangers uit Hollywood bevatten deze films onder andere verleidelijke buitenaardse vorstinnen, monsterlijke ‘aliens’ en robots. Uit deze films blijkt echter dat invloeden uit de Verenigde Staten lang niet altijd klakkeloos geïmiteerd worden, maar juist op originele wijze worden aangepast aan de lokale cultuur. Deze vruchtbare mengvormen leverden verrassende en vermakelijke films op, zoals La momia azteca contra el robot humano (de Azteekse mummie tegen de menselijke robot) en Santo contra la invasión de los marcianos (Santo tegen de invasie van de marsmannetjes).

Moreel dilemma

De actuelere films zijn georganiseerd aan de hand van een aantal thema’s die gezien kunnen worden als belangrijke pijlers van de Mexicaanse cultuur: culturele verandering, familie, fantasy, micro-universes en politiek. De korte film Ver llover (kijken naar de regen), die een Gouden Palm won in Cannes dit jaar, wordt gerekend tot de eerste categorie. Regisseuse Elisa Miller wist met dit verhaal over twee verliefde tieners in een troosteloos plaatsje in korte tijd een moreel dilemma invoelbaar te maken. De levenshoudingen van de twee tieners worden mooi samengevat in een dialoog waarin de jongen zegt dat hij zo graag naar de regen kijkt, waarop het meisje antwoordt dat zij liever nat wordt. Zij springt met twee benen in het avontuur dat een toekomst op een andere plek te bieden heeft, terwijl hij gekweld wordt door twijfels, mede omdat hij zijn moeder niet zomaar wil achterlaten. Deze houding lijkt symbolisch voor het culturele klimaat in Mexico: aan de ene kant lokt de voortsnellende mondiale maatschappij, aan de andere kant klinkt de dwingende roep van de historische ‘wortels’ van het ‘moederland’.

Het verleden speelt ook een belangrijke rol in de film Mezcal van Ignacio Ortiz, die tot de groep micro-universes gerekend wordt, omdat het verhaal zich afspeelt in een soort ‘parallelle wereld’ binnen Mexico. In een duistere cantina in een verlaten dorpje komen verschillende personages bijeen om hun zorgen te vergeten met behulp van ettelijke glaasjes van het sterke drankje Mezcal. We krijgen van elk van de personages fragmenten uit het verleden te zien, waaruit soms duidelijk wordt waar het mis ging in hun levens. Het fragmentarische karakter en de verwijzingen en symboliek maken de film soms wat moeilijk te volgen, maar als zintuiglijke ervaring alleen al is Mezcal zeer de moeite waard. De oogverblindend mooie beelden die tussen droom en nachtmerrie heen en weer pendelen zijn overrompelend, en worden verder versterkt door de sterke soundtrack.

Authentiek

El violin

In de politieke film El violin van Francisco Vargas wordt het leven op het platteland op een meer realistische manier getoond, zij het in zwart-wit. Al aan het begin van de film wordt middels een gelukkig vrij suggestieve, maar desondanks huiveringwekkende martelscène duidelijk dat ook El violin geen vrolijke film is. Het verhaal gaat over Don Plutarco Hidalgo, een oud mannetje dat niet alleen over muzikaal talent maar ook over een flinke dosis lef blijkt te beschikken. Plutarco mist een hand, maar kan door zijn strijkstok aan zijn verbonden stomp te bevestigen nog steeds prachtig vioolspelen. Gek genoeg komt hem dit goed van pas wanneer zijn dorpje in de bergen wordt overvallen door de meedogenloze soldaten van het regeringsleger. In tegenstelling tot de opstandelingen, onder wie zijn zoon, gebruikt Plutarco geen geweld maar muziek om de vijand op andere gedachten te brengen. Dit levert zeer spannende momenten op, die vakkundig in beeld zijn gebracht in een vrij sobere maar mooie stijl, die de film een zeer authentiek karakter geeft. De zwart-wit beelden kunnen de indruk wekken dat het hier om een kwesties gaat die zich decennia geleden afspeelden in Mexico, maar ze doen sterk denken aan de verhalen over een Zapatista dorp dat slechts een aantal jaren geleden op gewelddadige wijze door het leger werd ontruimd.

Naast El violin geeft ook Familia Tortuga van Rubén Imaz een kritische blik op een aspect van de Mexicaanse samenleving, hoewel deze film er een hele andere, minder politieke invalshoek op nahoudt. Deze film toont een familie die steeds meer uiteenvalt en waarbinnen de leden langs elkaar heen lijken te leven. Een vader en zijn zoon en dochter (beiden adolescenten) wonen in bij een oude, verwarde oom; de moeder van het gezin is inmiddels bijna een jaar geleden overleden.

Familia Tortuga

De vader is kortgeleden zijn baan kwijtgeraakt en wordt vooral in beslag genomen door de onderhandelingen over een financiële regeling. De dochter probeert de realiteit te ontvluchten via drugs, of spijbelt om langs te gaan bij haar groezelige vriendje, die zich met allerlei schimmige zaakjes bezighoudt. Haar broertje probeert op het rechte pad te blijven, maar ziet zich geconfronteerd met een deprimerende school, vreemde vrienden en verwarde seksuele gevoelens. Het is de onhandige, hardop tegen zichzelf pratende oom die het huishouden voor zijn rekening neemt en de boel een beetje bij elkaar probeert te houden. Zijn grootste zorg zijn echter zijn schildpadjes, waarvan er één al twee dagen zoek is. Tortuga betekent schildpad, en de familieleden hebben inderdaad veel weg van deze dieren; zodra je dichtbij ze probeert te komen, trekken ze zich snel terug in hun schulp. Hun verdriet om het gemis van de moeder verwerken ze langzaam, en nauwelijks samen.

Moedeloos

Deze films tonen allemaal mensen die ergens mee worstelen; met het verleden, met het leger, met elkaar, met moeilijke beslissingen. Ook de Mexicaanse cinema is in een strijd verwikkeld, onder andere om financiële middelen, maar ook om aandacht. Het aandeel van Hollywoodfilms in de Mexicaanse box office bedraagt een moedeloos makende tachtig procent, en het weinige geld dat beschikbaar is gaat meestal niet naar geëngageerde of artistiek gewaagde projecten. Daar komt nog bij dat ook Mexico te kampen heeft met piraterij. De regisseurs van bovengenoemde films zijn zeker getalenteerd, maar als de situatie niet verbetert is het mogelijk dat ook zij hun heil elders moeten zoeken. Net als bijvoorbeeld bekende Mexicaanse regisseurs als Iñárritu, Cuarón en Del Toro. De Mexicaanse cinema is inderdaad onderweg; het is te hopen dat het beloofde land niet Hollywood heet.