Verglijdende seizoenen

Bij de beste films valt het kwartje pas na afloop. Alsof de film volledig toewerkt naar een cruciaal moment aan het eind. Eerder dit jaar had ik dat na Flandres, waarbij ik me pas achteraf volledig realiseerde dat Bruno Dumont er voor het eerst in geslaagd was door te dringen tot de ziel van zijn personages, tragische plattelanders in Noord-Frankrijk. De haast tedere liefdesscène waarmee de film eindigt, onderstreepte dit.

In Iklimler is de eindscène ook de mooiste en aangrijpendste. Hij doet alle puzzelstukjes op hun plaats vallen. Lange tijd is de film een caleidoscoop van de liefde. Of beter: van de schaduwkanten ervan. Overspel, machtshonger, het spanningsveld tussen bindingsangst en niet durven loslaten, het zijn een aantal thema’s die voorbij komen. Maar met de slotscène legt de Turkse regisseur Nuri Bilge Ceylan ineens een heel direct verband met de thematiek van zijn vorige film Uzak (2002): het haast onoverbrugbare verschil tussen het moderne en het traditionele Turkije, tussen de stad en het platteland.

Tradities

De tragische liefdesgeschiedenis gaat óók over de maatschappelijke verhoudingen in Turkije. Bahar en Isa zijn hoog opgeleide Turken, die in Istanbul een leven leiden dat in veel opzichten lijkt op dat van westerlingen. Geen spoor van de islam. Wel van dure kleren, lekkere etentjes en vrije seks. Toch worstelen ze met hun tradities. De autoritaire Bahar is niet in staat Isa een vrouw te laten zijn die haar eigen keuzes maakt, zij maakt zichzelf te zeer ondergeschikt aan hem. En ze kunnen zich niet aan elkaar binden, maar elkaar ook niet loslaten. Het is aantrekken, afstoten. Ze zijn vrije individuen die worstelen met hun collectivistische roots.

Bahar en Isa verpersoonlijken met hun innerlijke conflicten de twee gezichten van Turkije. Zoals de seizoenen in Iklimler op een prachtige manier elk een andere fase van hun liefde uitbeelden. De lente, en daarmee de belofte van het prille begin van een verliefdheid, blijft achterwege. De nazomer drukt uit dat de liefde tussen Bahar en Isa is uitgebloeid en zelfs verdord begint te raken. En in de herfst keert Bahar terug naar een oude scharrel – maar wat afgestorven is komt niet zomaar meer tot bloei.

Met de winter – Bahar en Isa zijn dan op de ondergesneeuwde hoogvlaktes in Oost-Turkije – heeft Ceylan het meest, getuige ook zijn eerdere films. Het jaargetijde voelt het meest ongrijpbaar. De kilte, een gure wind die de sneeuw hard in het gezicht blaast, zit in de mislukte lijmpoging. De banden tussen Bahar en Isa zijn te zeer verhard. Maar beelden van naar beneden dansende sneeuwvlokken ademen juist warmte. Alsof het beter is dat Bahar en Isa het lot van hun ondergesneeuwde relatie accepteren.

Turkse ziel

Die berusting zit ook in de film. Ceylan veroordeelt zijn personages niet, zijn houding is eerder een relativerende. Hij kijkt met milde blik. Dat betekent niet dat Iklimler niet raakt. De dwarsverbanden tussen de geschiedenis van een liefde en het verglijden van de seizoenen, maken de film tot een intense en meeslepende ervaring. En dat het persoonlijke maatschappelijk wordt zorgt voor verdieping. Zelfs de liefde staat nooit op zichzelf. Bahar en Isa zijn de slachtoffers van de culturele verscheurdheid van hun land. Met Iklimler doorboort Ceylan de Turkse ziel.