Kunst is politiek of is het andersom?
.
Op verzoek van het Antwerpse toneelgezelschap Het Toneelhuis schreef Tom Lanoye, bekend Vlaams schrijver, deze voorstelling. Hij baseerde zich daarbij op de roman van Klaus Mann, die, op zijn beurt, het Faust-verhaal van Goethe bewerkte. Niet alleen deze roman staat centraal, het stuk gaat tevens over theater- en onze recente geschiedenis.
Mefisto
~
Het gespeelde gezelschap bestaat uit acteurs met uiteenlopende achtergronden en politieke voorkeuren. Rebbeca Füchs, gespeeld door Katelijne Verbeke, is van joodse komaf en komt daarmee lijnrecht tegenover Niklas Weber, vertolkt door Stefan Perceval, te staan. Hij staat aanvankelijk aan de kant van de nieuw verkozen politici. De samenstelling van het ensemble verandert in de loop van de voorstelling. De net aan de macht gekomen minister van Cultuur, prachtig gespeeld door Josse de Pauw, is hier debet aan. Hij begint zich steeds meer te bemoeien met het beleid en de acteerprestaties van het gezelschap. De spanning tussen Kurt Köpler en ‘de Dikke’, de bijnaam van de minister, is goed voelbaar door de hele voorstelling. In zijn ijdelheid kan Köpler het hellende vlak niet meer herkennen en dat weet Roofthooft magistraal te verbeelden. Het gedraai en de manipulatie van de minister, de nieuwe Mefisto, en Köplers ‘verzet’ van binnenuit – die twee lagen, ze vormen de prachtige spil van de voorstelling.
Beeldtaal
In Mefisto for ever schuilen meerdere toneelstukken. Aan het begin studeert het gezelschap Hamlet in. En even later proberen ze stukken van Tsjechov, maar die worden al snel verboden. Met respect voor het origineel weet Lanoye op deze manier de dramatische zeggenskracht van zijn stuk te verhogen. Regisseur Guy Cassiers weet dat met zijn poëtische beeldtaal goed op te pakken. Hij laat zijn toneelspelers, liggend op een glasplaat, repeteren met camera’s boven hen zodat hun hoofden levensgroot geprojecteerd worden. Zo zie je alle processen van het theatermaken en dat geeft iets heel intiems. Na de pauze zijn de projectieschermen bijna zo groot als de achterwand van het podium. Het hoofd van Dirk Roofthooft past amper nog in de schouwburg. Zijn oren zijn zo uitgelicht dat ze iets duivels krijgen. En dan spreekt Köpler de beginwoorden van Shakespeare’s Richard III. Lanoye wil hiermee zeggen dat Köpler de grens van collaboratie allang gepasseerd is. Beeld en tekst zijn op deze wijze een prachtige symbiose aangegaan die de meest uiteenlopende zintuiglijke ervaringen weet op te roepen.
For ever?
~
Lanoye en Cassiers hebben zich in meerdere interviews laten ontvallen dat deze voorstelling een parabel is. De tekst handelt over het wedervaren van een acteur in het Derde Rijk, maar de strekking van het stuk gaat ook over de huidige tijd. Hoewel de Belgische verkiezingen, laat staan het Vlaams Belang, niet bij name wordt genoemd, gaat het stuk over het België (en Nederland) van nu. En hier zit hem nu de juist de crux van de voorstelling: de parabel lijkt niet te werken. De situering van het stuk zorgt ervoor dat je er met een historisch oog naar gaat kijken. Of het zou hem hier in moeten zitten: de onbeweeglijkheid van Köpler laat zien hoe lastig je het punt kunt aanwijzen waarop hij te ver gaat en hij zich inlaat met zaken die tegen alles indruisen. En dat geldt voor alle tijden: ook de onze.
Mefisto for ever is een bijzonder mooie en gelaagde voorstelling. Lanoye en Cassiers scheppen een wereld waarin kunst en politiek elkaar niet kunnen ontlopen en dat ook nooit zullen kunnen. Ze zijn met elkaar verbonden, het is een kruisbestuiving.
Mefisto for ever van Het Toneelhuis is nog te zien tot en met 22 december. Klik hier voor informatie en speellijst.
