Tommy Wieringa’s gemiste kans

De dood van Murat Idrissi heeft veel weg van de telefilm Hitte/Harara, die in 2008 werd uitgezonden. Zowel boek als film richten zich op twee jonge Nederlandse vrouwen die een Marokkaanse jongen Europa in smokkelen. In beide verhalen komt de jongen te overlijden tijdens de overtocht naar Spanje. Daarna gaan novelle en film elk hun eigen kant op. Wieringa blijft in Spanje, waar zijn hoofdpersonages Ilham en Thouraya twee dagen lang rondrijden om een oplossing te vinden.

Overvol

Op het eerste gezicht zit De dood van Murat Idrissi overvol met thema’s, een beetje zoals de achterbak waarin Murat z’n einde vindt. De proloog van het verhaal wil iets zeggen over de Straat van Gibraltar, brug tussen twee continenten en twee zeeën. Ilham en Thouraya voelen zich in zowel Nederland als Marokko ‘eerst en vooral vreemdeling’: de identiteit en positie van migrantenkinderen. Ook over het waarom van Murats wanhopige vlucht naar Europa weidt Wieringa uit. En, zeker in de tweede helft, is deze novelle een road novel met bijbehorende eisen en verwachtingen.

Verpakt onder al die thema’s zit verstopt een verhandeling over wat in het Engels agency heet: wie is vrij om te handelen, en onder welke omstandigheden? Opvallend aan de mythisch getoonzette proloog (‘Diep in de tijd. Het kalme ademen van miljoenen jaren. Een binnenzee droogt op, verdampt onder de laaiende zon…’) is hoe bewust Wieringa mensen nu eens mensen naar voren haalt, dan weer zich op de krachten van de natuur richt. Tezamen schetst dat het beeld van een strijd die zich sinds het ontstaan van de aarde telkens voordoet in andere gedaanten.

Nauwelijks een personage

Je moet iets beter je best doen deze thematiek in het latere verhaal terug te vinden. En er dienen zich ook enkele problemen aan. Deze richten zich vooral op het personage van Murat. Eigenlijk is hij nauwelijks een personage: hij zegt bijna geen woord, bevindt zich vooral weggestopt onder andere spullen in de achterbak van een Audi A4 en is voor het grootste gedeelte van de novelle dood. We weten dat hij geld wil verdienen in Europa om zijn familie te onderhouden en dat Ilham hem sympathiek vindt, dat is het wel zo’n beetje. Een mens van vlees en bloed wordt Murat niet.

Niet de bedoeling

Ook de andere personages zijn karig ingevuld. Velen zijn niet meer dan een naam-cum-plotfunctie. Die onzichtbaarheid, en het ontbreken van een eigen stem, leiden ertoe dat De dood van Murat Idrissi bevolkt wordt door clichématige, stereotiepe personages. Dit heeft twee gevolgen. Enerzijds maakt zulk een oppervlakkige karakterisering het moeilijk voor de lezer om mee te leven met de karakters. Anderzijds maakt Wieringa geen gebruik van de kans een nieuw, verfrissend en werkelijk beeld van Marokkaanse Nederlanders aan de literatuur toe te voegen. Gezien de thematiek van deze novelle moet dat haaks staan op wat zijn bedoeling is geweest.