De wereld uit toeristenfolders

Regisseur Zhangke Jia koos het themapark niet zonder reden als decor voor zijn vierde film (na Xiao Wu, Platform en Unknown Pleasures). Het park is, als simulatie van de hoogtepunten van de wereld, een verbeelding van het verlangen van een meerderheid van de Chinezen die we in de film tegenkomen. En tegelijkertijd van de bittere werkelijkheid: want hier houdt de wereld op voor hen. De hoofdpersonen van The World – voor het merendeel werknemers van het park – zouden wel weg willen uit Peking, zoals ze eerder het arme Chinese platteland verlieten. Maar ze hebben niet het geld om naar het buitenland te gaan; daarnaast is het in China nog altijd vrijwel onmogelijk om aan een paspoort te komen.

Mooie kleren en mobiele telefoons

Jia goot The World in de vorm van een mozaïekdrama, waarin de levens van verschillende personages allemaal op de één of andere manier in elkaar grijpen. Wel koos hij hierbij één centraal karakter, over wier schouder we het vaakst meekijken: Tao, een danseres in het themapark. Zij weigert tussen haar roosters door te slapen met haar opdringerige vriendje (tevens collega). De onuitgesproken reden lijkt te zijn dat het koppel geen comfortabele slaapplaats heeft.

In symbolische zin staat het themapark voor de westerse consumentencultuur, die de hoofdpersonen met de toppen van hun vingers mogen aanraken. Wat dat aangaat hebben ze het beter dan de figuren uit documentaires die recent op het IDFA te zien waren, zoals The Concrete Revolution van Xiaolu Guo en China Bluevan Micha Peled. Zij werkten in de bouw en werden behandeld als beesten: een hongerloon, lange werkdagen en plaggenhutten om in te slapen. De werknemers van het World Park delen een kamer, maar hebben er ten minste één, en zijn in het bezit van een mobiele telefoon en mooie kleren. Ze doen mee aan de moderne wereld of hebben in ieder geval die illusie, en durven te dromen van meer.

Bittere boodschap

In feite maakt dat hen des te tragischer. Want ze hebben niet dezelfde levensstandaard als westerlingen. Om dit te onderstrepen, smokkelt Jia de harde werkelijkheid steeds sterker zijn film binnen. Russische danseressen belanden na een korte werkperiode in het themapark in de prostitutie; een jongeman komt om door een ongeluk in de bouw. Foute mannen proberen Tao te verleiden met diamanten en gratis reisjes. Uiteindelijk loopt het met Tao en haar vriendje dan ook slecht af.

Dat is wrang, en de boodschap lijkt bitter: hoe mooi dromen ook zijn, uiteindelijk haalt de realiteit ze in. Toch is Jia geen echte zwartkijker. Hij laat zien dat het juist die verlangens naar liefde, vrijheid en rijkdom zijn die, hoe onrealistisch ook, de personages op de been houden. Zo filmt hij het binnenkomen van sms-berichten steevast in mooie, kleurrijke animaties, alsof ze een onderbreking zijn van de dagelijkse sleur. En er zitten ook veel oprecht vrolijke dingen in zijn film, zoals de bruiloft van twee van Tao’s collega’s en de vriendschap tussen Tao en één van de Russische vrouwen. Het leven is nu eenmaal niet alleen maar kommer en kwel, lijkt Jia te willen zeggen. Die relativering maakt The World tot een film van een mild gestemde pessimist.

The World draait momenteel in Filmtheater Lumière in Maastricht.