Shooting Dogs

In 1994 wordt de wereld opgeschrikt door bruut nieuws met een lange nasleep. Beelden en reportages van een tot dan toe vrijwel onbekend etnisch conflict – tussen Hutu’s en Tutsi’s – in voormalig Belgisch protectoraat Rwanda brengen vele Westerse huiskamers in beroering. Ongekend wreed maken de Hutu’s de Tutsi’s met kapmessen af. Ruim 800.000 mensen komen in zeer korte tijd om in een – blijkt achteraf – geplande slachting. De lont slaat in het kruitvat als president Habyarimana neerstort met zijn regeringsvliegtuig en de Hutu’s de Tutsi’s beschuldigen van een aanslag. De als vredesmacht in het land gestationeerde VN-troepen mogen niet ingrijpen en kunnen niets anders doen dan toekijken.

De wonderen van Afrika

De Belgische Kapitein Charles Delon (Dominique Horwitz), gestationeerd op de campus van de technische hogeschool ETO, doet wat veel militairen doen: wachten en zich vervelen. De school waar de katholieke priester Vader Christopher (John Hurt) de scepter zwaait is opgevrolijkt met een enthousiaste leerkracht Joe (Hugh Dancy) die naar Afrikaanse maatstaven wel erg naïef in het leven staat. Joe’s impulsieve, gepassioneerde acties en beloftes – vooral aan de jonge Tutsi-atlete Marie (Claire-Hope Ashitey), in wie Joe de toekomst ziet – staan in schril contrast met de cynische ondertoon van de priester. Gecharmeerd van zijn protegé, die zich met hart en ziel stort op ‘de wonderen van Afrika’, is de priester als een blanke Afrikaan – zijn cynische ondertoon is de stem van zijn over de jaren heen zorgvuldig opgebouwde diplomatieke en fysieke berusting.

Als de etnische spanningen in het land escaleren en het geweld losbarst verandert het terrein van de ETO in een militaire enclave waar meer dan 2500 vluchtelingen bescherming zoeken. Buiten het terrein veranderen de wonderen van Afrika in een gruwel die elke menselijke limiet tart; ook op de campus van de ETO word de situatie steeds grimmiger. Het duurt niet lang of zij zijn omringd door een uitzinnige interahamwe (zichzelf opzwepende strijdmakkers) in Mad Max-oorlogstooi. Delon, Christopher, Joe en de vluchtelingen komen voor het vreselijke morele dilemma te staan dat hen voor het leven zal tekenen. Langzaam groeit het besef dat het VN-mandaat slechts een illusie is en er voor de Afrikanen in de ETO geen andere optie is dan de dood.

Aanzicht van de dood

Caton-Jones orkestreert de catastrofe met veel kracht. Het geweld blijft, op enkele zeer krachtige scènes na, grotendeels uit het zicht. De makers hebben bewust gekozen voor een blank perspectief: Delon is slechts uitvoerder van het onmogelijke mandaat, terwijl Joe en Christopher vooral als bruggenbouwers voor het westerse kijkerspubliek fungeren. Alle acteurs spelen naturel en vol overtuiging. De geloofscrisis van Vader Christopher is naar Nederlandse maatstaven van een hoog EO-gehalte, feit is dat Rwanda overwegend katholiek is. In werkelijkheid zijn alle blanke priesters destijds met de VN-vredesmissie uit de ETO vertrokken. Christopher is geïnspireerd op Vjeko Curic, een priester die tegen het Vaticaan in er voor koos in zijn gemeente te blijven. Wat zijn solidariteit en geloof heeft betekend voor de achterblijvers in het aangezicht van de dood, ligt misschien dus wel dichter bij de waarheid dan wij kunnen vermoeden. Visueel is de film ontdaan van alle Hollywoodglamour en qua styling en aankleding heeft het veel weg van een documentaire. Het grootste gedeelte van de film is geschoten op het terrein van de school zelf en die originele omgeving zonder opsmuk draagt bij aan de integriteit van de film; in werkelijkheid zijn de achterblijvers niet óp maar náást het terrein van de ETO afgeslacht.

De Afrikaanse boodschap

De grote hamvraag is of dit soort gruwel te dramatiseren valt? De film zet een stuk recente geschiedenis op de kaart, kent goed acteerwerk en is grotendeels trouw aan de feiten. De aanleiding tot de omslag tussen de bevolkingsgroepen kent een lange geschiedenis, die voor de oplettende kijker daar waar nodig in de film zijdelings wordt aangestipt. Een zwaktebod is dat de makers – met het oog op een groot westers publiek – gaan voor een commercieel einde, wat de bestaande ideeën over Afrika alleen maar bevestigt en ervoor zorgt dat de bezoeker tevreden de bioscoop uitgaat. Een rare kronkel van de makers, want onderhuids is de Afrikaanse boodschap van Shooting Dogs heel helder en keihard. De onvergetelijke scène waarin de titel wordt verklaard en het dramatische verzoek van de vader van Marie (Roland, gespeeld door David Toussaint) zal menig kijker schokken of doen herinneren aan andere tijden; het is meer dan een noodkreet, het is waarheidsgetrouw, en raak.

Is de film een druppel op de gloeiende plaat? Hopelijk is er meer belangstelling – na het succes van Hotel Rwanda – maar je kunt je blijven afvragen waarom anno 2006 deze film niet vanuit Afrikaans perspectief kon worden gemaakt. Ook al worden de excuses voor de genocide tien jaar later met allerlei argumenten omkleed, iedereen weet dat aan de politieke apathie van toen het leven van velen kleeft. Als wij Afrika zelfs vandaag de dag nog steeds willen blijven zien als alleen een continent vol slachtoffers, daders en corruptie, dan tart het inderdaad waarschijnlijk onze menselijke limiet en zal Shooting Dogs ons al meer afgrijzen bezorgen dan menigeen buiten het nieuws om kan consumeren.