Eersteklas scenografie in ‘Glazen Speelgoed’
De Amerikaanse regisseur Sam Gold zet met de klassieker Glazen Speelgoed een eerste voet in het Nederlandse theater. Gold, die in New York al veel lovende kritieken ontving, werkt onder de vleugels van Toneelgroep Amsterdam en ziet dit als ‘een mogelijkheid om zijn liefde voor het jeugdige toneelwerk van Tennessee Williams te verbinden met de kracht van een vast acteursensemble’.
In Gold’s Glazen Speelgoed staat het personage Laura Wingfield (Hélène Devos) centraal. Gepaard met oude grammofoonplaten vormt het ‘glazen speelgoed’ het kostbaarste bezit van de kreupele dochter. Het verzorgen van haar verzameling glazen dieren ontneemt haar de tijd die zij van haar moeder moet gebruiken om een rol in de buitenwereld te spelen. Als alleenstaande moeder ziet Amanda (Chris Nietvelt) aan hoe haar dochter steeds verder geïsoleerd raakt. Uit wanhoop vraagt Amanda haar zoon Tom (Eelco Smits) om een mannelijke collega uit het Magazijn uit te nodigen om samen met het gezin te dineren. En als Laura die avond noodgedwongen de deur open doet staat zij oog in oog met haar geheime middelbare schoolliefde Jim O’Connor (Harm Duco Smit).
Inhoudelijk is de bewerking van Gold wat mager. Diverse thema’s uit Williams originele stuk komen aan de orde, maar baanbrekend zijn ze niet. Door Laura centraal te stellen ligt de nadruk op het ontvluchten van een confronterende en harde wereld, het isolement van een werkelijkheid en de kwetsbaarheid van een persoonlijkheid. Dat het moeilijk is om als individu je kop boven water te houden in een samenleving als vandaag is niet perse een eye opener. De ‘aanbidder’ O’Conner probeert met een (te) lange monoloog de lieve en onschuldige Laura inzicht te geven in haar minderwaardigheidscomplex. Het publiek wordt in zijn overtuiging voorgesteld als de groep ‘ook maar gewone en teleurstelde (mede)mensen’.
Poëtische vormgeving
Het poëtische karakter van Tennessee Williams’ werk domineert in de vorm. Zoon Tom mijmert over verandering en avontuur, hij fantaseert over het ontvluchten van de gecompliceerde gezinssituatie en hij schrijft gedichten op elk blanco stuk papier dat hij voor ogen krijgt. Tom, overtuigend gespeeld door Eelco Smits, introduceert zijn familieleden alsof het personages zijn in zijn eigen schrijfwerk. Tom is de verteller van zijn eigen bestaan: dat prikkelt en creëert een twijfel aan dat wat in het fictief werkelijk zou moeten zijn.
De balans tussen illusie en realiteit is overweldigend vormgegeven door scenograaf Andrew Lieberman. Het podium van de grote zaal is open gebroken tot aan de stenen achterwand. De vloer is pikzwart en weerspiegelt zijn omgeving. Het ontwerp heeft veel weg van het prachtige kunstwerk van Richard Wilson 20:50 uit 1987, waarin Wilson een desoriënterende ruimte creëerde door de vloer te gebruiken als oliereservoir. Beide werken hebben optisch een overweldigend effect.
De acteurs spelen in het overgrote deel van de voorstelling op een schaars gemeubileerd platform, zwevend in het zwart, totdat het beeld abrupt wordt afgekapt en een omslag maakt naar een romantische, intieme en bovenal gedroomde setting. Het is prachtig hoe deze illusie vervolgens weer wordt doorbroken door een steek uit de realiteit.
Glazen Speelgoed is een adembenemend plaatje, maar helaas inhoudelijk niet heel spannend. Met Nietvelt als een hysterische moeder zonder ‘uitknop’, wordt de voorstelling van Sam Gold al snel als een lichte komedie ontvangen.
