Een magische reis door schuldig landschap

Het is te eenvoudig om Armando’s werk volledig in het licht van de Tweede Wereldoorlog te zien, hoewel de basis voor zijn omvangrijke oeuvre duidelijk door die donkere bladzijde is beïnvloed. Op jonge leeftijd ziet hij in de bossen rond Amersfoort de bewegingen van gevangenen en bewakers in het beruchte Polizeiliches Durchgangslager. Een ervaring die zich nestelt in zijn geheugen om later in verschillende verschijningsvormen weer aan de werkelijkheid te worden prijsgegeven.

Daders en slachtoffers

Na een korte periode gewerkt te hebben in een aan Cobra verwante stijl – heftige kleurexplosies in pasteuze verfstructuren – is Armando in 1961 een van de oprichters van de Nul-groep. In zijn werk overheerst de geheel van context ontdane confrontatie met hyperrationele kunst: grote monochrome metalen vlakken met een moer, een bout of een stuk prikkeldraad als doorbreking in detail. In deze periode ontwikkelt hij vooral zijn literaire koers door het ont-poëtiseren van de gedragen taal van de lyriek, waardoor ook zijn dichtwerk als uitgesproken Nul-producten kunnen worden gekenmerkt.

Langzaam ontvouwt zich de thematiek waarmee de kunstenaar vanaf zijn vroegste jeugd geconfronteerd werd. Vanuit fragiele, uiterst verfijnde potloodtekeningen, gaandeweg gecombineerd met zwart-witfoto’s van donkere bosranden en oprukkende soldaten, belandt hij in de verbeelding van ‘daders en slachtoffers’ en het allesoverheersende ‘schuldige landschap’. Het is voor Armando een simpele constatering: waar daders zijn, zijn slachtoffers en altijd zijn die elementen inwisselbaar. Nog belangrijker is ‘de plek’ waar bepaalde gebeurtenissen plaats hebben gevonden, het landschap dat getuige is geweest en zich daardoor met een onuitwisbare schuld heeft opgezadeld.

Amoreel domein

Vanaf eind jaren zeventig, als Armando zich in Berlijn – tussen de daders – vestigt, begint een periode van explosieve productie. De subtiele potloodlijnen verdwijnen, de foto’s zijn overbodig geworden, de schilder stelt zich tegenover metershoge doeken die hij voornamelijk in zwart en wit vult met iconische voorstellingen. Er is geen verhaal en geen betekenis, het is de pure essentie van de schoonheid. “Deze schoonheid noopt mij het ‘kwaad’ naar het schuldloze, want amorele domein van de kunst over te hevelen.” De werken hebben titels als Fahne, Preussisch, Gefechtsfeld, Feindbeobachtung, Der Feldzug en Das Gewehr en vertonen niets meer dan de naakte voorstelling van Armando’s verbeelding.

Als in een gewelddadige encyclopedie werkt de kunstenaar zijn ‘begrippen’ af en belandt tussendoor weer bij de landschappen, de hypocriete natuur die alles heeft meegemaakt maar zich steeds weer presenteert als onschuldige toeschouwer. Het zijn vooral de bosrand, de bomen en het struikgewas die in lugubere zwart-witschakeringen de plek markeren. De verf is in expressieve vlagen aangebracht – zonder gereedschap, met de vingers op het doek – alsof de schilder in een doorlopende worsteling zijn onderwerp in de houdgreep dient te krijgen.

Er is kleur!

Die worsteling met onderwerp en materie komt tot leven als Armando vanaf de jaren negentig zijn ‘iconen’ in driedimensionale vorm begint te maken. De beelden lenen zich goed voor een nieuwe uitdrukkingsvorm terwijl de textuur van het brons de dynamiek van de schilderijen nog extremer weergeeft. Ondertussen lijken de tweedimensionale uitingen in rustiger vaarwater te komen, er ontstaan dier- en mensfiguren, er verschijnen zeegezichten en lommerrijke bossen maar bovenal: er is weer kleur! Een fascinerende ontwikkeling waarin de 86-jarige Armando zijn vorm laat evolueren maar zijn vocabulaire ijzersterk overeind houdt.

Armando. Tussen het weten en begrijpen is een langverwacht en absoluut eerbetoon aan een buitengewoon kunstenaar. De hoogstaande essays zijn uitstekend leesbaar – met de noten óp de desbetreffende tekstpagina’s – en vervolmaken het beeld van deze unieke schilder, tekenaar, beeldhouwer, schrijver, dichter, journalist, acteur, programmamaker en musicus. De uitgave dankt zijn kwaliteit mede aan de excellente vormgeving en druk, waardoor de respectvolle omgang met kunst en kunstenaar nog eens benadrukt wordt.

­