Een groote eenheid: Mondriaans Parijse atelier

Desondanks, wie de topstukken in Den Haag al kan dromen moet zeker eens in Amersfoort een kijkje nemen. Al is het maar voor het romantische idee van een bedevaart naar Mondriaans geboortehuis à la Boudewijn Büch. Voor de beginnende Mondriaanliefhebber (die beter het echte werk zou kunnen gaan bekijken in Den Haag) is er een zaaltje waarin aan de hand van foto’s van schilderijen, brieven en ander documentatiemateriaal wordt uiteengezet hoe Mondriaans artistieke ontwikkeling van figuratie naar abstractie en de ‘nieuwe beelding’-zoals Mondriaan zijn kunst bestempelde- verliep.

Ateliers

Naast deze introductie op de kunst van Mondriaan kun je de lustrumtentoonstelling Een groote eenheid – Mondriaans Parijse atelier bekijken. Deze expositie geeft een beeld van de verschillende ateliers van Mondriaan; eerst in Nederland, later in Parijs en New York. Zijn ateliers tonen de genoemde ontwikkeling die Mondriaan als schilder doormaakte, van natuurgetrouw naar abstract-geometrisch. Zijn ateliers in Amsterdam aan het Rembrandtplein en het Sarphatipark waren nog traditioneel, maar de latere ateliers richtte Mondriaan heel vooruitstrevend in, naar de ideeën van De Stijl, een stroming waarvan Mondriaan een van de hoofdvertegenwoordigers was. Binnen De Stijl werd gezocht naar een versmelting van kunst en het dagelijks leven. Zo probeerde men bijvoorbeeld door een harmonieuze architectuur de kwaliteit van het bestaan te verhogen.

Geesteloze modeleering

Ondanks dat deze tentoonstelling zoals gezegd weinig werk van Mondriaan bevat- een groot gemis-, is een bezoek toch wel de moeite waard, met name door de brieven en andere geschriften. Zo blijkt één van de geexposeerde vroege schilderijen van Mondriaan ondanks de lage artistieke waarde toch interessant door de vernietigende kritiek die erbij gevoegd is. De jury van de Prix de Rome, waar Mondriaan het werk voor had ingestuurd, oordeelde als volgt: “De beenen zijn veel te dik en vertoonen zeer weinig anathomiesch begrip van de zaak terwijl de matgrauwe kleur en de voor ’t grootste deel geesteloze modeleering ook geen gunstigen indruk maken.” Met behulp van fotomateriaal en maquettes wordt een beeld gegeven van de ateliers van Mondriaan. Leuk detail is bijvoorbeeld dat in een van de maquettes is te zien dat Mondriaan naast zijn bed foto’s had opgehangen van schaars geklede dames. Zo blijkt er in zijn eigen geschapen wereldje van rechte lijnen en primaire kleuren toch ook plaats voor ronde vormen.

Het Parijse atelier

Bovenal boeit het Parijse atelier, dat in één van de zalen van het museum zo zorgvuldig mogelijk is nagebouwd. In dit beroemde atelier, dat werd gesloopt toen station Montparnasse uitbreidde, woonde en werkte Mondriaan van 1921 tot 1936. Voor het reconstrueren van de ruimte is gebruik gemaakt van zwartwitfoto’s van het originele atelier en van getuigenissen van mensen die bij Mondriaan op bezoek zijn geweest. Zo is het mogelijk geworden het verloren atelier weer binnen te lopen, of althans te ervaren hoe dat geweest moet zijn. Meteen wordt duidelijk waarom dit atelier zo beroemd is geworden. Andere kunstenaars uit Mondriaans tijd richtten hun ateliers over het algemeen in als musea: een zware stijl, met dikke stoffen en degelijke eikenhouten meubelen. Het atelier van Mondriaan is volkomen anders, het is als een driedimensionale voortzetting van zijn geometrische doeken met de bekende zwarte lijnen en vlakken in wit, rood, geel en blauw. Het atelier heeft net als die doeken zo min mogelijk ronde vormen als ook dezelfde kleuren. Ondanks het vele wit en de strakke lijnen is de gehele indruk niet steriel, want net als in de doeken is gestreefd naar een harmonieuze compositie. Zo worden de witte wanden gebroken door kleurvlakken van karton en heeft Mondriaan gepoogd de vijfhoekige kamer er vierkant uit te laten zien. Hierdoor maakt de ruimte een rustige en harmonieuze indruk.

Bruiklenen op komst

Het blijft wat vreemd een Mondriaanmuseum (er wordt ook regelmatig andere ‘constructieve en concrete kunst’ getoond) te bezoeken, zonder dat er interessante schilderijen van zijn hand zijn te zien. Maar er is hoop. Het Mondriaanhuis is onlangs heropend na een verbouwing waarbij de museumzalen zijn afgesloten van de centrale ruimte. Hierdoor is een betere klimaatbeheersing mogelijk, zodat het museum nu geschikt is voor langdurige bruiklenen van andere musea en het Instituut Collectie Nederland (die kunstcollectie van de Staat beheert). Er schijnen aardig wat Mondriaans in depots te zitten; hopelijk slagen de onderhandelingen en zijn ze binnenkort in het Mondriaanhuis te zien.