Thuisblijver

Bij het horen van de naam Anna Enquist en het bekijken van het uitgangspunt van het boek dringt zich onwillekeurig de term Libelleboek op. Een roman die vooral de wat oudere, vrouwelijke lezers zal aanspreken, omdat het gaat over menselijk leed, verlies en dat verlies leren dragen. Ook het feit dat Enquist haar dochter heeft verloren, versterkt het idee dat De thuiskomst een haast therapeutisch boek is, zonder echt literaire waarde.

Lijdzaam

In eerste instantie is De thuiskomst zo’n boek. We maken kennis met Elizabeth Batts, die neergezet wordt als een vrouw van de Verlichting: rationeel, beredeneerd, nuchter. Maar onder haar schijnbaar praktische kant schuilt een diep verdriet: ze heeft al drie kinderen verloren en ze vindt zichzelf schuldig aan hun dood.

Schamper

De eerste zestig bladzijden van De thuiskomst zijn niet om door te komen. Elizabeth wacht samen met twee nog levende kinderen lijdzaam op haar man en vraagt zich af wat hij ervan zal zeggen als hij erachter komt dat ook een derde kind is overleden. Ze komt over als een zeurderige en besluiteloze huisvrouw, hoewel Enquist moeite doet om de lezer van het tegendeel te overtuigen: “Een bliksembeslissing was echt iets voor haar. […] Twijfelen kon ze niet, het kwam niet in haar op.” Elizabeth zeurt en zeurt maar, in ellenlange innerlijke monologen: ze zou dit doen, ze moest dat doen, maar ze doet niks. Wanneer Enquist schrijft dat ze nooit twijfelt voel je dan ook een schamper lachje om je lippen krullen. Het arme mens heeft nog geen enkele echte beslissing genomen.

Thuiskomst

Net wanneer je De thuiskomst geërgerd wilt laten voor wat het is, komt kapitein Cook echter thuis en verandert het verhaal. Er komt leven in de brouwerij en er ontstaat meer evenwicht tussen de vreselijke monologen van Elizabeth en haar daadwerkelijke acties. Ook ontstaat er zoiets als een spanningsboog: zal Cook besluiten de zee vaarwel te zeggen en kiezen voor zijn vrouw en kinderen? Enquist laat Elizabeth hardnekkig geloven dat het ontdekkingsreizen voorbij is, maar als lezer weet je allang dat Cook zijn einde niet vindt in Londen, maar op Hawaï. Wanneer Elizabeth vervolgens heel boos wordt wanneer blijkt dat haar man wel gaat, komt die emotie niet over op de lezer: we wisten immers al lang dat hij zou gaan, en ook Elizabeth had het kunnen weten. De vrouw die zo rationeel over moet komen, faalt opnieuw door zich zo te laten bedotten en meeslepen.

Zelfbedrog

Dan is Cook opnieuw weg en hij zal niet meer terugkeren. Dat weten de lezers, maar dat weet Elizabeth dus nog niet. Opnieuw krijgen we een sterk staaltje zelfbedrog voorgeschoteld, ditmaal doorspekt met onnatuurlijk lange monologen die werkelijk uitgesproken worden. Elizabeths karakter krijgt wat meer diepte, al blijft het lastig om dat tussen de regels door te ontdekken. Enquist is namelijk zeer stijlvast en de grootste vreugde beschrijft ze met hetzelfde register als de diepste rouw. Haar personages schreeuwen of fluisteren niet, maar zeggen alleen. Je kunt het Verlicht en rationeel noemen. Je kunt ook zeggen dat De thuiskomst niet overtuigt.

Zoektocht naar feiten

De thuiskomst is een boek waarin de Verlichting een belangrijke rol speelt: Cook zoekt naar feiten: het is de reden dat hij zeeman is. Voor Elizabeth zijn de feiten en de bijbehorende alledaagse werkelijkheid haar motivatie om te blijven hopen op de terugkomst van haar man. Dat die hoop uiteindelijk vernietigd wordt en dat Elizabeth de greep op haar realiteit verliest, wordt op een mooie manier weergegeven door Enquist: een ietwat afstandelijke, observerende stijl zorgt voor een realisme dat van De thuiskomst toch wat meer maakt dan een Libelleboek.

Onverklaarbaar

Enquist heeft het zichzelf behoorlijk lastig gemaakt met dit verhaal en dit lastige uitgangspunt. Ze heeft zich gebaseerd op personen die hebben bestaan en gebeurtenissen die werkelijk plaats hebben gehad. Daar komt bij dat het kiezen voor Elizabeth als hoofdpersoon met zich meebrengt dat je zit opgescheept met iemand wiens voornaamste bezigheid het is om ergens mee te leren leven en dingen te accepteren. Dat is een lang en soms onverklaarbaar proces, dat Enquist minutieus beschrijft. Doordat er maar weinig gebeurt, is De thuiskomst op sommige plekken erg saai. Maar in het leven van een vrouw die wacht op haar man gebeurt nu eenmaal niet zo veel. Daarmee is De thuiskomst misschien niet zo’n geslaagd literair werk, maar wel een realistisch portret van de acceptatie van pijn en verlies.