Ze komen uit het oosten

Ingewikkeld, een voorstelling in het Hongaars of Lets? Dat valt wel mee. De stukken die wij twee jaar geleden zagen waren sterk beeldend. Daarnaast is er altijd Nederlandse boventiteling. 8WEEKLY doet de komende twee weken dagelijks verslag van Paradise Regained?: we recenseren veel voorstellingen, geven tips en analyseren het geheel. Want naast dat de voorstellingen ons leren over Midden- en Oost-Europa, biedt het festival ook een frisse blik op onze eigen toneeltraditie: welke onverwachte keuzes maken deze theatermakers bijvoorbeeld en waarom doen we het in Nederland heel anders? (JAB)

6 november 2004

Marat/Sade

We trappen af met Bulgarije. Triumviratus-LTD brengt een voorstelling van bijna twee uur onder leiding van Javor Gardev, die worstelt met het ‘nieuwe Europa’, waarvan Bulgarije nog geen deel zal uitmaken. De voorstelling Marat/Sade is een onderzoek naar de plaats van de kunstenaar in een democratie die niet meer dan een schijndemocratie is. Een interessant uitgangspunt in deze dagen. In dit stuk wordt glashelder aangegeven tot hoever het democratische principe getolereerd wordt. We worden steeds nieuwsgieriger hoe deze Bulgaren dat gaan brengen. Daarbij komt ook nog eens dat deze Bulgaren spelen met live projectie, rolstoelen, bloot, de guillotine en het bad. Trek voor deze voorstelling maar een hele avond uit, want na dit stuk zul je zeker nog de behoefte hebben om er over na te praten! (NvE)

7 november 2004

Dybuk

Dybuk van het Rozmatosci Theatre uit Polen begint bijna alsof het geen theater is. Op het podium zitten zeven mensen die elkaar om de beurt een verhaal vertellen. Er is geen handeling, geen dialoog. De verhalen, die stuk voor stuk fascinerend zijn, roepen de wereld van de chassidische joden op. Met het laatste verhaal dat naar blasfemie neigt, wordt deze wereld betreden. Voor onze ogen ontrolt zich de geschiedenis van Chanan en Lea, twee geliefden die aan elkaar beloofd waren. Als deze belofte wordt geschonden sterft Chanan. Op Lea’s bruiloft keert hij echter terug als dibboek (ronddolende verdoemde ziel) en neemt bezit van haar lichaam. Chanan wordt uitgedreven, maar keert niet veel later terug. De naakte lichamen van de twee geliefden naderen elkaar terwijl het op de muren geschilderde paradijs tot leven komt. Ze leggen zich te ruste op een matras en als Chanan ’s ochtends opstaat is hij veranderd in Adam die zo’n anderhalve eeuw later leeft. Dit vormt een subtiele overgang naar de geschiedenis van de naar Amerika geëmigreerde Adam S. die zijn in de holocaust omgekomen halfbroer als dibboek in zich draagt. Deze tweede, moderne dibboekvertelling voegt weinig toe aan de voorstelling, maar verder is Dybuk een krachtige en bijzondere voorstelling vol van de rijkdom van de joodse verhalentraditie. (MB)

7 november 2004

Blackland

Wie van politieke satire houdt, zit goed bij het Hongaarse gezelschap Krétakör Theatre dat de voorstelling Blackland (gebaseerd op Gogols Revisor) speelt. Het stuk is een vervolg op Fatherland (Hazámhazám) dat ook is geschreven door regisseur Árpád Schilling en co-auteur István Tasnádi. Fatherland ging over de recente geschiedenis van Hongarije en Blackland over de toekomstige geschiedenis. Op een plasmascherm komen sms-berichten binnen over Hongaarse actualiteiten: de nieuwe minister-president, de opkomst van een fascistische beweging, de porno-industrie en de Hongaarse Olympische medailles die moesten worden teruggegeven. Maar ook de situatie in Irak, en het DNA van Arnold Schwarzenegger – bezien vanuit het perspectief van zijn kauwgum – komen langs. De verhalen zijn gebaseerd op de sms-berichten die sinds 1 januari 2004 zijn verzameld. Dat alles is verpakt in een hilarisch jasje: acteurs op skippyballen en a capella een ballade zingen over een corrupte burgemeester. Een spraakmakend en integrerend stuk van deze Hongaren. (NvE)

9 november 2004

Crime and Punishment

Wie Dostojevski’s beroemde roman Misdaad en straf niet kent, zal de voorstelling Crime and Punishment: Raskolnikov’s Diary van Croatian Drama slechts met grote moeite kunnen volgen. Voor iedereen die het boek wèl kent, is het echter een feest van herkenning. Wat niemand voor mogelijk had gehouden, gebeurt: er ontstaat een ingetogen en integere voorstelling die geen afbreuk doet aan het boek, maar het eerder aanvult. Het omvangrijke boek van Dostojevski is teruggebracht tot enkele zeer fijn geënsceneerde scènes die zich afspelen rondom een stoel op een verhoging, daarbij slechts aangevuld met enkele eenvoudige attributen: een tweede stoel, een kaars en een kom water. Het toneel is diep en bijna leeg. In het midden hangt een oude olielamp. Het sneeuwt. De student Raskolnikov dwaalt rond, haast alsof hij buiten bewustzijn is. Ondertussen horen we zijn gedachten teruggaan naar zijn jeugd, toen hij moest aanzien hoe een klein paardje om niks doodgeranseld werd met zwepen en balken. Een gevoelige ziel, die Raskolnikov, maar tegelijkertijd ook een brute moordenaar. De rechter-commissaris Porfiri speelt een geslepen spel met hem en weet hem een bekentenis te ontlokken. Tussen hun gesprekken door zoekt Raskolnikov troost bij de diepgelovige hoer Sonja. Op de achtergrond worden de handeling geprojecteerd en uitvergroot in de korrelige zwart/wit beelden van een oude film of foto. Al met al een fenomenale voorstelling. (MB)

11 november 2004

Everybody for Berlusconi

Jong Hollandia, de jongerenafdeling van ZT Hollandia, speelt samen met het Sloveense Betontanc een voorstelling die officieel niet voor Paradise Regained? was bestemd, maar zo goed aansluit bij het thema dat het alsnog is opgenomen in de officiële programmering. Everybody for Berlusconi is de titel van deze bijzondere samenwerking. De voorstelling heeft de vorm van een congres: bezoekers nemen plaats aan tafels die opgesteld zijn in een u-vorm. Zij zijn de deelnemers van het congres, en hebben in verschillende stemrondes beslissende invloed. Het publiek bepaalt of er een moordaanslag zal komen op de Italiaanse premier Berlusconi. De twee groepen richten zich op Berlusconi, omdat hij voor een Europa-wijde verrechtsing staat: “Zijn persoon zegt iets over de ontwikkeling van de democratie in Europa, het nieuwe Europa waar zowel Betontanc als Jonghollandia deel van uit maken. Het Europa van vercommercialisering en populisme maar ook het Europa van zoeken naar een utopische eenheid.” De voorstelling is vorige week in Rotterdam in première gegaan en werd daar goed ontvangen. Meer info: berlusconi.zthollandia.nl (JAB)

12 november 2004

Wrestling Dostoievsky

Het lijkt een onmogelijke opgave om een complexe ideeënroman als Misdaad en straf van Dostojevski uit te beelden in een dansvoorstelling. De Sloveense dansgroep Betontanc heeft met Wrestling Dostoievsky een poging gedaan om het onmogelijke mogelijk te maken, helaas met wisselend succes. Hun stuk begint vrij zwak met een in het donker uitgesproken monoloog over dood, zelfmoord en andere zaken. Naast het feit dat de monoloog van clichés aan elkaar hangt, hadden de thema’s beter via de dansen aangestipt kunnen worden. Het doet vermoeden dat Betontanc niet genoeg vertrouwen heeft in hun eigen kunnen. Later wordt de voorstelling gelukkig beter. We zien gehaast door elkaar heen lopende mensen die betekenisloze zinnetjes uit het alledaagse leven mompelen, zoals “hoe gaat het?” en “mooi weertje hè?”. Een van de dansers, die in de loop van het stuk de rol van Raskolnikov op zich neemt, doet een beroep op deze willekeurige ‘voorbijgangers’ en wordt door hen genegeerd. Verder wordt de ziekelijke geestesgesteldheid van een man die op het punt staat een moord te begaan goed opgeroepen en ook de uitbeelding van de moord is uitstekend. De muziek die de voorstelling ondersteunt is mooi, eigenlijk te mooi. Misschien is dat de reden dat je nergens bevangen wordt door de sinistere en beklemmende sfeer die Dostojevski’s roman zo onvergetelijk mooi maakt. (MB)

13 november 2004

Oedipus Rex

Het verhaal van Oedipus die zijn vader vermoordt en met zijn moeder slaapt is het meest gespeelde stuk uit de klassieke oudheid. Sinds de herontdekking in de negentiende eeuw zijn honderden uitvoeringen en interpretaties op de podia gebracht. Het Litouwse Oskaras Korsunovas Theatre heeft nu onder leiding van regisseur en naamgever Korsunovas een eigenzinnige opvoering aan die waslijst toegevoegd. Het kind staat centraal in Korsunovas’ levensfilosofie, en dat zie je terug in de voorstelling. Zijn Oedipus speelt zich af op een kinderspeelplaats, compleet met schommels, wip en klimrek. In dat decor kruipt het koor rond als baby’s met gigantische hoofden, terwijl koning Oedipus, zelfverzekerd in zijn maatpak, belooft de pest de stad uit te drijven. Maar uiteindelijk blijkt alle ellende die Thebe over zich uitgestort krijgt terug te gaan op de baby Oedipus die door zijn ouders in de wildernis werd achtgelaten om daar te sterven. En zo zijn volgens de Litouwse regisseur alle dilemma’s van ons volwassen leven niet meer dan variaties op de moeilijkheden die we als kind ervoeren. Dit gegeven weet Korsunovas te verwerken in een schitterende voorstelling vol bizarre kostuumwisselingen, mooie beelden en opvallende geluids- en lichteffecten. Het begin van de voorstelling roept veel vragen op, maar eenmaal gewend aan Korsunovas’ stijl valt alles op
zijn plaats. (WP)

14 november 2004

La morte di Danton

Büchners verhaal over de Franse revolutie en de strijd tussen de gematigde Danton en de radicale Robespierre is maar weinig in de theaters te zien. Nederlandse gezelschappen spelen het stuk uit 1835 maar sporadisch; de enkele keer dat het te zien is, komt het uit het buitenland. Zo was er ruim twee jaar geleden de uitvoering van het Belgische Toneelhuis. Paradise Regained? presenteert nu een Italiaans/Macedonische samenwerking. Het zijn overigens niet alleen de gezelschappen die de voorstelling niet zien zitten. Ook het publiek komt er niet massaal voor naar het theater: de Amsterdamse stadsschouwburg was gisteren verre van gevuld. De mensen die wel waren gekomen, kregen een erg goed geacteerde, maar niet altijd even sprankelende voorstelling voorgeschoteld. De Macedonische regisseur Aleksander Popovski poogt de moraal van het verhaal over de teloorgang van de idealen van de Franse revolutie een actuele betekenis te geven. Zijn voorstelling, waarin het conflict tussen ethisch relativisme en fundamentalisme in een aantal schitterende monologen en dialogen wordt belicht, verzandt echter in een praatstuk. En dan worden de beperkingen van een Italiaanse voorstelling met boventiteling overduidelijk. Ondanks enkele indringende scènes is La morte di Danton daarmee geen hoogvlieger van het festival. (WP & JAB)

15 november 2004

Long Life

Je wordt naar je stoel geleid via een halfduister gangetje. Je bukt voor de was, er staat een oude fiets en het ruikt er naar kliekjes en te lang bewaarde vochtige dingen. Zo begint Long Life, een voorstelling waarin het Riga Theatre het dagelijkse leven schetst van de oudste generatie in Letland. Deze mensen zullen de vruchten van de vooruitgang niet meer plukken en moeten nog vaak leven in kommuna’s: kleine ruimtes met weinig privacy. Je ziet de oudjes ieder op hun eigen wijze de dag door redderen in hun piepkleine kamertjes. Omringd door hun dierbare spullen uit een gekoesterd verleden, die in onze ogen hun glans al lang hebben verloren. De vijf jonge acteurs, zorgvuldig geregisseerd door Alvis Hermanis, zetten de ontroerende portretten heel fijntjes neer. Enkel met lichaamstaal, want het stuk heeft geen gesproken tekst. Het geeft een aandoenlijk maar ook schrijnend beeld. Zo schrijnend, dat bij komische situaties mijn glimlach vaak niet komen kon. Het geheel had wellicht wat korter gemogen. Maar misschien, bedacht ik me heel comfortabel vanachter mijn glaasje na afloop, paste het wel precies bij deze integere voorstelling. Dat af en toe opkomende verlangen gedurende Long Life: een verlangen naar het einde. (EodW)

16 november 2004

Peasant Opera

Onder regie van de jonge Béla Pintér staat het Hongaarse Krétatör Theatre op het toneel met de voorstelling Peasant Opera: opera van de kleine boer. In de sombere, zielige armoede en met types als een sigaarrokende, verleidelijke schoonmoeder en een lallende stationschef, herkennen we de liederlijkheid van Hongarije. Een individu is in dit melodrama over een Hongaarse boerenfamilie nog niet veel waard. Maar de muziek, de satire en de retorica in de levens van deze personages is geweldig. De acteurs en het snaarorkestje spelen de sterren van de hemel en hun gevoel voor humor is schrijnend goed. Zelfs om Nederland wordt even zwartgallig gelachen, als de schoonvader beweert dat hij ooit, toen zijn vrouw zich met een cowboy verschanste, net een protestantse bijeenkomst in Nijkerk bijwoonde. Nijkerk, of all places. Welke folklore wordt hier eigenlijk bespot? Ondertussen dringt de prikkelende geur van de sigarenrook langzaam onze neusvleugels binnen. Met zelfkennis en absurde sensaties maakt deze soapopera eigentijdse, grootse Hongaarse cultuur. (SB)

19 november 2004

By Gorki

De Oost-Europeaanse theaterkunst werd hier al verschillende keren geroemd vanwege het sterke acteerwerk en de zorgvuldige regie. By Gorki door het Letse New Riga Theatre overtuigt met overdaad. In een glazen, conceptueel-hippe, ruimte op het podium zijn zestien (!) acteurs voortdurend bezig zichzelf af te leiden, zo lijkt het wel, met de wonderlijkste handelingen. Een bord spaghetti krijgt een clownsmond van ketchup, die vervolgens uitvoerig getongzoend wordt. Figuurtjes worden op lichaamsdelen van medespelers gestempeld. Als de kale lilliputter van ons wegloopt zien we het zwart kruisje midden op zijn achterhoofd. Fenomenaal. Ondertussen zoomt een camera op de situaties in. Je weet gewoon niet wat je ziet: al die mensen, al die rekwisieten! Het schouwspel lijkt enerzijds te tonen dat de mens, mits hij in vrijheid leeft, elke handeling naar believen kan vormgeven. Anderzijds: wat is het nut van die performances? Boven de ingang staat: “De mens – dat klinkt trots.” Hoe zit het met die trots door de jaren heen? Het bedrukte Letland blonk er niet in uit. Maar houdt de mens in Europa zich aan de oppervlakte? De voorstelling By Gorki spoort aan de veelzijdigheid van de huidige tijd een tíkje minder losbandig te leven. (SB)

22 november 2004

Fini

Vandaag wordt Paradise Regained? afgesloten met het liefdesdrama Romeo en Juliet door Oskaras Korsunovas Theatre uit Litouwen. Uiteraard zullen zij ook hun eigen draai aan dit verhaal geven. De voorgangers van dit Litouwse theatergezelschap hebben ons al overtuigd van hun kunnen tijdens dit festival dat bij ons er in de smaak is gevallen. De stukken hebben ons geraakt, zoals dat hoort bij theater. Soms met heel weinig middelen, puur theater, zonder poespas. Zo kan het dus ook, Nederlandse theatergezelschappen! Zelfs zonder woorden wisten ze bepaalde gebeurtenissen pijnlijk uit te beelden. Maar deze theatermakers zijn ook creatief: met hun bijzondere attributen weten ze de taalbarrière te verkleinen. En die taal is natuurlijk helemaal geen probleem. Dankzij de boventiteling bijvoorbeeld, maar nog meer dankzij het gepassioneerde toneelspel van deze heren en dames. Deze lui gaan er echt voor en nemen geen genoeg met een suffe regie. Zij willen zelf hun verhaal kwijt en al hun emoties tonen. De kracht van de Midden- en Oost-Europeanen zit hem voornamelijk in dat gevoel, de passie. Fascinerend hebben we zitten kijken, luisteren en lezen. Vol verwachting kijken we al uit naar de volgende serie Paradise. (NvE)