Een artiest kan geen normaal leven leiden

Sharon Van Etten is een van de meest kwetsbare liedjesschrijvers van deze dagen. Er wordt weleens gesproken over een nieuwe oprechtheid die in de kunst zou rondwaren, dat kunstenaars weer op zoek zijn naar wat er werkelijk toe doet in de wereld. Van Etten’s muziek is in dat opzicht een treffend voorbeeld. Ze schrijft eerlijke, autobiografische liedjes over de dingen die ze voelt en meemaakt. Zo blikte ze op haar laatste album Tramp (2012) terug op de relatie met een ex die haar gitaar verstopte. Hij zei dat haar muziek niets waard was en zo belandde er veel verdriet en frustratie op Tramp.

We treffen Van Etten in het Amsterdamse Vondelhotel, waar ze is om te vertellen over haar nieuwe studioalbum Are We There dat eind mei verschijnt. Volgens Van Etten zelf het meest intieme en persoonlijke album tot nu toe. Haar haar is zo zwart dat het bijna blauw lijkt en ze heeft het soort donkerbruine ogen waar je diep in kunt kijken tot je geen idee meer hebt waar je bent en wat je aan het doen was. De zachte, meisjesachtige stem waarmee ze spreekt maakt het nog moeilijker je te concentreren op wat Van Etten vertelt. Als ze plots even stil is, realiseer je je dat je nauwelijks iets van haar woorden hebt meegekregen. Maar als we het bandje van het gesprek later terugluisteren, blijkt Van Etten ons een boel te hebben verteld. Bijvoorbeeld over haar nieuwe album. ‘Het is de eerste plaat die ik helemaal zelf heb geproduceerd en mijn band is daarbij heel belangrijk geweest’, vertelt ze. ‘Voor Tramp had ik niet eens een band, pas bij die tour destijds heb ik een band geformeerd. Voor het eerst voelde ik me erg op m’n gemak met de mensen met wie ik werkte, mijn bandleden zijn mijn vrienden.’

Altijd maar onderweg
Waar ze op haar vorige platen gestuurd werd door een producer, nam Van Etten nu dus alles in eigen hand. Alles gebeurde op haar eigen voorwaarden. Voor het eerst had ze zelf de leiding tijdens het opnameproces. ‘Ik heb mijn bandleden gezegd wat ik van ze wilde, ik heb ze aangestuurd. Dat vond ik heel leuk en boeiend om te doen. Ik voelde me erg op mijn gemak bij die rol.’ Het resultaat is dat Are We There van alle vier platen die ze tot nu maakte, het dichtst bij Van Etten zelf ligt. En ze is er ook het meest trots op.

Kun je iets vertellen over de titel van het album: Are We There?
‘Het is een beetje een woordspeling. Als je bijvoorbeeld vroeger met het gezin onderweg was in de auto, vroeg je altijd: zijn we er al bijna? (are we there yet?). Ik heb ‘yet’ weggelaten, omdat het alleen een toespeling is op die situatie. Het is ook een verwijzing naar het toeren, het altijd maar onderweg zijn. Maar je kunt die vraag ook in een relatie stellen: zijn we waar we willen zijn? Dat komt allemaal aan bod op het album: carrière vs. normaal leven, toeren, onderweg zijn, relaties.’

Verschillen de songteksten erg van die op je vorige albums?
‘Net als de vorige albums is het autobiografisch, maar nu gaat het veel meer om het stellen van belangrijke vragen. Zoals: ben ik waar ik wil zijn? Ben ik wel oké? Is dit werkelijk wat ik wil doen?’ En dan, na even te hebben nagedacht: ‘Het grootste verschil is dat de teksten nu introspectief zijn, in plaats van reflecterend op het verleden. De liedjes zijn waarschijnlijk het meest persoonlijk van alle albums, omdat ik nu schrijf over dingen die nog steeds gaande zijn. Op de vorige platen reflecteer ik veel meer op dingen die in het verleden zijn gebeurd, nu schrijf ik over het heden.’

Wispelturig
Ze is trots op de nieuwe plaat, maar even later blijkt toch ook hoe onzeker Van Etten in wezen is. Als we vragen of ze verwacht dat het album succesvol wordt, antwoordt ze vertwijfeld dat de mensen zo wispelturig zijn. ‘Ze veranderen voortdurend van gedachten. Ik kan er niet vanuit gaan dat als ze het vorige album mooi vonden, ze deze cd ook zullen waarderen. Ik hoop dat de mensen het mooi vinden.’ En dan opeens: ‘Ach, op dit moment maakt het allemaal niet zoveel meer uit.’

Na wat doorvragen blijken we Van Etten niet op het evenwichtigste moment in haar leven te treffen. ‘Ik vraag me een heleboel dingen af’, vertelt ze, ‘bijvoorbeeld waarom ik dit allemaal doe. Ik heb voor een carrière gekozen in plaats van een normaal leven. Ik ben inmiddels in de dertig, waarom doe ik dit nog altijd? Hoe persoonlijker mijn liedjes worden, hoe angstiger ze me maken. Dus waarom doe ik wat ik doe?’ Lachend voegt ze toe: ‘Ik denk dat ik een zenuwinzinking krijg.’

‘Mijn relatie van tien jaar is net kapot gegaan vanwege mijn muziekcarrière en dat vind ik een serieus iets. De persoon waar ik mee samen was heeft me gezegd dat hij ermee wilde stoppen omdat ik zoveel weg ben. En het heeft al die tijd geduurd totdat hij dat inzag. Tien jaar heb ik aan mijn muziekcarrière gewerkt, heb ik nagejaagd wat ik nu heb bereikt. En nu ben ik hem kwijt. Dus ja, ik vraag mezelf af: is dit het allemaal waard?’

‘Optreden werkt helend voor me en ik hoop dat ik een heleboel mensen help door het te doen. Ik voel me beter na een optreden. Soms raak ik nog steeds ontroerd tijdens een optreden omdat de liedjes zo dichtbij me liggen. Soms huil ik op het podium, dan weet ik het allemaal niet zo goed meer. Ik herinner me wanneer ik het liedje heb geschreven en hoe ik me toen voelde. Dan is het heel moeilijk om een liedje tot een goed einde te brengen. Echt heel moeilijk. Maar op dit moment vraag ik me vooral af waarom ik dit allemaal doe. Wat geef ik allemaal op om muziek te kunnen spelen? En kan ik aanvaarden dat ik op deze manier nooit een gezin zal hebben? Vrouwen moeten daarover nadenken, mannen veel minder.’

Muziek als therapie
Wat Van Etten vertelt is dat ze in het schrijven van teksten en liedjes haar manier heeft gevonden om haar onzekerheid en gevoelens uit te drukken en te communiceren naar anderen. Muziek maken is haar therapie; tegelijkertijd hoopt ze dat de muziek therapeutisch werkt voor haar luisteraars.

‘Ik denk dat creatieve mensen niet goed in staat zijn te communiceren, buiten hun kunst dan. Ze schrijven, zingen, tekenen. Het zijn mensen die niet goed weten hoe ze met anderen moeten praten, dus ze proberen op een andere manier te communiceren. Kunst is hun therapie. En ik denk dat veel mensen zich niet realiseren wat dat betekent. Als artiest kun je geen normaal leven leiden.’

Communiceer je in het dagelijks leven niet over je gevoelens?
‘Omdat ze op mijn album staan, hoef ik mijn gevoelens niet meer te communiceren. Ik wil er overigens ook helemaal niet over praten, ik wil erover schrijven en zingen en het dan achter me laten. Maar toen ik jong was, was het natuurlijk anders. Ik had veel gevoelens die ik niet goed kon uitleggen. Mijn moeder heeft me toen een dagboek gegeven en ik heb geleerd ze op te schrijven en ze te zingen. Maar dat is min of meer per ongeluk gebeurd. Ik denk dat het heel belangrijk is dat je leert om het eruit te gooien, voor je het weet pleeg je zelfmoord of zoiets. Ik denk dat veel creatieve mensen het moeilijk hebben.’

In een interview heb je eens gezegd: ‘Mijn moeder vroeg me weleens wanneer ik eindelijk eens een vrolijk liedje zou schrijven. Ik antwoordde dat als ik vrolijke liedjes zou beginnen schrijven, dat het moment zou zijn dat ze zich zorgen moest gaan maken.
Lachend: ‘Ja, dat is waar. Want als ik een liedje schrijf ben ik bezig met het verjagen van demonen. Als ik het moeilijk heb, schrijf ik een liedje en dan ben ik het kwijt. Maar ik vraag me steeds vaker af waarom ik het met anderen deel.’

Heb je al een antwoord op die vraag?
‘Ik dacht altijd dat ik mensen ermee zou kunnen helpen.’

Op wat voor manier?
‘Dat ze dingen herkennen en zich daardoor niet zo leeg zouden voelen. Dat iemand zich door mijn muziek beter voelt als hij een moeilijke tijd doormaakt. Dat dacht ik altijd. Maar nu weet ik het allemaal niet meer zo goed.’

Als je graag mensen wil helpen kun je ook psycholoog worden.
‘Ja precies, dat is wat ik overweeg. Terug in de schoolbanken om een psycholoog te worden. Dan weet ik zeker dat ik mensen help.’

Waarom twijfel je daar zo over, of je je luisteraars helpt met je muziek?
‘Mijn teksten zijn zo persoonlijk dat mensen soms alleen maar medelijden met me krijgen in plaats van dat ze het herkennen of ermee verbonden voelen.’

Maar is het niet onmogelijk te weten of je je luisteraars wel helpt met je muziek? Zou je je die vraag dan überhaupt wel moeten stellen?
‘Ja, ik vind wel dat ik mezelf die vraag moet stellen. Want als ik geen mensen help, dan is het mijn verantwoordelijkheid te stoppen. Als ik mensen kwets en ze alleen maar treurig maak met mijn muziek, dan moet ik er misschien mee ophouden. Toch?’

Denk je dat mensen treurig worden van je muziek?
‘Een heleboel mensen zeggen me van wel, ja.’

Je hebt ook ergens gezegd: ‘Ik ben altijd erg verlegen geweest. Ik was bang voor elke vorm van confrontatie. Liedjes schrijven helpt me uit te vinden hoe ik met andere mensen moet omgaan. Ik ben er eindelijk achter dat als ik iets kan zeggen in een liedje, dat ik het dan waarschijnlijk ook kan in mijn echte leven.’
‘Ik ben nog altijd aan het leren wat dat betreft. Ik ben minder verlegen dan ik vroeger was. Het heeft volgens mij ook te maken met ouder worden en meer zelfvertrouwen krijgen en je minder bekommeren om wat anderen van je denken. Ik denk dat dat ouder worden is: giving less of a shit.’