Schilderijen, films en reclames

Het fotografische werk van Jeff Wall (1946, Vancouver, Canada) is niet zo spontaan als het lijkt. De werken bestaan voornamelijk uit stadsgezichten waar mensen haastig rondlopen, beelden van zwerfafval en mensen in hun huis of werkruimte. De foto’s zouden zo kunnen worden aangezien voor toevalstreffers, maar niets is minder waar. Een tweede blik toont de onnatuurlijk perfecte composities. Voordat een werk van Wall tot stand komt, worden acteurs, belichting, omgeving en compositie nauwkeurig uitgedacht. Zelfs nadat de foto genomen is, wordt deze nog bewerkt.

Foto’s als schilderijen

De foto’s van Wall zijn net schilderijen. Dit valt het best op in het werk Boxing (2011). Op de foto zijn twee jongens te zien die in een grote huiskamer met elkaar boksen. Het is niet duidelijk waarom deze jongens in het luxe woonvertrek sporten. Gebruikelijk is deze situatie ook niet. Door de grootte van het werk (215 x 295 cm) heeft het eveneens meer weg van een schilderij dan van een foto. In dit ‘schilderij’ is de compositie dynamisch en gaat hij met de stotende jongen mee. De andere jongen ontwijkt de stoot en wordt opgevangen door het schilderij aan de muur. De open ruimte aan de linker kant, vertegenwoordigd door het witte bankstel, houdt de compositie in evenwicht.

Morning Cleaning, Mies van der Rohe Foundation, Barcelona, 1999, courtesy van de kunstenaar. Foto: Joris Killian

Dezelfde schilderkundige elementen vallen ook op aan het oogstrelend mooie werk Morning Cleaning (1999). Het werk verheft het beroep van schoonmaker tot een staat van innerlijke rust. Tussen het machtig ochtendgloren maakt de schoonmaker ruiten schoon in een kalme villa. De sculptuur op de achtergrond lijkt in haar schaduw voorzien van een onwaarschijnlijke rand, en de reflectie in de ruit suggereert dat er een auto in de woonkamer staat. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit beeld bewerkt is. De steunpilaar in het midden van de kamer verandert de foto in een tweeluik waarop links de dame en rechts de heer staat. Als in een klassiek surrealistisch stuk, duwt de man zijn zeem in de emmer terwijl de vrouw lichtstralen ontvangt.

Foto of film?

Clipped Branches, E.Cordova St., Vancouver, 1999, courtesy van de kunstenaar. Foto: Joris Killian

Jeff Wall was de eerste kunstenaar die zijn fotografische werk presenteerde in lichtbakken. Deze komen uit de reclamewereld, waar ze gebruikt worden om advertenties op te laten vallen. In de lichtbakken zijn alle kleuren stralend en helder. De verlichte oppervlaktes die zo op de muren verschijnen, doen sterk denken aan bioscoopschermen. Het zijn beelden van beweging, bevroren op de muur. Walls werk draagt een onbekend verhaal met zich mee.

Omdat de werken van Wall een eigen verhaal hebben, omsluiten ze een eigen werkelijkheid. In elke foto neemt de toeschouwer een kijkje in een wereld waarin iedereen op elkaar afgestemd is, maar de toeschouwer zelf nieuw is. Het is als een film waarvan de bezoeker het begin noch eind ooit zal zien. Daarmee hebben de werken ook een eigen tijd. Ze zijn niet direct gelinkt aan een moment in het verleden, het heden of de toekomst, maar aan een moment in een parallele wereld. Een wereld die de toeschouwer opzuigt met haar verleidelijk felle kleuren.

Overpass, 2001, Emanuel Hoffmann Foundation, permanente bruikleen aan Öffentliche kunstsammlung Basel (CH). Foto: Joris Killian

De foto’s van Wall lijken vanwege hun arbeidsintensieve productieproces veel op schilderijen, maar eisen veel meer aandacht op. Ze voorzien lichtbakken van mysterieuze verhalen en helpen de toeschouwer herinneren hoe mooi de kleuren in de commerciële wereld van reclame kunnen zijn. De beelden zullen door hun perfecte berekendheid nog tijden in het geheugen van de toeschouwer ronddwalen. Daarmee is Jeff Wall: Tableaux Pictures Photographs 1996 – 2013 absoluut de moeite waard om te bezoeken.

Jeff Wall: Tableaux, Pictures, Photographs 1996-2013 • Visser, Hripsimé; Dziewior, Yilmaz; Winkel, Camiel van • Buchhandlung Walther König • 42,00 euro • 9783863354671