Richard III (RO Theater)

Helaas is het bijna ondoenlijk om de tekst van het stuk, in een vertaling van Gerrit Komrij, te volgen. De acteurs spreken de tekst te snel uit waardoor het aan kracht inboet. Het spel concentreert zich daardoor op de pathologische machtswellust van Richard III. Rogier Philipoom speelt deze rol, zijn eerste grote, met verve. Het is natuurlijk verleidelijk om Richard III louter als de belichaming van het kwaad te spelen. Kriegenburg wilde dat Philipoom hem juist droevig speelde. Deze Richard is alleen, eenzaam, maar bovenal onbereikbaar. Deze man, en vooral deze psyche, plaatst zich buiten elk historisch kader en is daardoor van alle tijden. In één van de meest krachtige scènes laat Philipoom Richard III veranderen in Hitler en Mussolini om daarna uit te krijten: ‘Ich bin ein Mensch.’ Het is angstaanjagend om te zien hoe letterlijk deze transformatie voor de ogen van het publiek gebeurt, inclusief de juiste gebaren en gelaatsuitdrukkingen. Terwijl Rogier Philipoom alleen Richard III speelt, hebben de andere acteurs verschillende rollen. Door een ingenieuze kostuumwisseling kunnen zij die rollen spelen; zij vervallen echter niet in louter aangevers van Philipoom. Kriegenburg heeft die verleiding gelukkig weerstaan. Iedere acteur kan in zijn veelvuldigheid aan rollen zijn kracht en kennis van het toneelspel kwijt. In het bijzonder Fania Sorel en Dragan Bakema weten met hun spel te overtuigen. Fania Sorel weet veel humor in haar spel te leggen en tegelijkertijd dramatische kracht uit te stralen.

Poëtisch totaaltheater

Voor Kriegenburg is sfeer en muzikaliteit erg belangrijk. Tekst, geluid, beeld, decor en toneelspel zijn allen onderdeel van een totaalconcept. In dit stuk heeft dat geresulteerd in een sober poëtisch decor waarin het dynamische en fysieke toneelspel van de acteurs goed naar voren komt. Naast het decor bedient Kriegenburg zich van een aaneenschakeling van beelden en geluiden uit onze (film)geschiedenis. Roger Philipoom kan het zich daardoor permitteren moderne filmiconen als Hannibal the Cannibal en Darth Vader te gebruiken zonder het klassieke karakter uit het oog te verliezen. Deze wisselwerking tussen oud en nieuw heeft een zeer verrassend en ontwrichtend effect. Kriegenburg weet op deze wijze een nachtmerrie-achtige wereld op te roepen waarvan je je het liefst zou willen afkeren, maar waarvan je weet dat je er niet aan kan ontsnappen. De enige vluchtweg lijkt humor te zijn. En gelukkig valt er heel wat te lachen. Als de twee neefjes van Richard III opkomen, zijn zij voorzien van een gigantisch babyhoofd. Eerst moet je lachen om deze kostuums, maar geleidelijk aan worden ze naargeestiger en krijgen ze iets beklemmends. Zeker wanneer zij vertellen van de moord die op hen is gepleegd. De humor geeft dat beetje lucht wat het stuk nodig heeft om het tot zijn ware proporties terug te brengen.

Drie uren later laat het stuk je verbluft achter. Je hebt zojuist de akeligste man ter wereld gezien en toch heb je bewondering. Niet voor Richard III en zijn totaal verwrongen geest. Des te meer voor het toneelspel en de totale enscenering – van decor tot beeld en geluid. Zelden ben ik dichterbij een ziel gekomen die ik niet bevatten kan.

Richard III is nog te zien tot 8 november, tournee door het hele land. Zie de site van het RO Theater voor meer informatie over de voorstelling.