De spanning tussen illusie en werkelijkheid

Nog zeven uur te gaan tot 1983 begint, het eerste nieuwe jaar zonder zijn vader, wanneer Antonie Rauhfaser (dat overigens in het Duits ‘ruw behang’ betekent) enkele oliebollen van tafel grijpt en naar de bodem van het lege zwembad vertrekt, waar hij heeft afgesproken met zijn vrienden. Begrafenisondernemer, Boudewijn, Aboriginal, Zaadje en Antonie zelf zijn pubers in het laatste jaar van hun middelbare school. Ze brengen hun tijd vooral door met het voeren van discussies over het geloof en Nietzsche. Het halen van zijn diploma is echter niet het enige doel dat Antonie zich stelt voor het nieuwe jaar; ook wil hij voor zijn examen naar bed zijn geweest met Ilse, het meisje waar hij al jaren heimelijk verliefd op is. Haar vriendin Johanna lijkt echter toegankelijker voor hem te zijn.

Net niet

In veel opzichten blijft Antonie wat achter bij zijn vrienden en familie. Hij mist het lef om zijn voornemens wat betreft Ilse door te zetten, ook al heeft hij van haar een briefje gekregen dat ze hem de leukste jongen van de klas vindt. Zijn seksuele obsessie ten gevolge van het trauma dat hij blijkbaar heeft opgelopen omdat het hem nog niet is gelukt met iemand naar bed te gaan, had overigens iets minder vaak de revue mogen passeren. Antonie mist het fatsoen om de relatie met Johanna op een nette manier af te sluiten; hij mist het duidelijke karakter van Begrafenisondernemer, de zelfverzekerdheid van Boudewijn. Sec bekeken is Antonie een mislukkeling. Door filosofische beschouwingen, discussies en commentaar op zijn moeder probeert hij te verhullen dat hij altijd in iemands schaduw staat. Pas wanneer hij aan het einde van de roman voor even zelfmoord overweegt, komt hij zelf ook tot die conclusie: “Hij was dus overal ongeschikt voor, zelfs voor zelfmoord.” Het laatste dat hij doet is zijn aquarium opruimen, waardoor de roman eindigt met een nieuw begin.

Nog steeds een beetje dichter

Peter du Gardijn heeft, aan de vele metaforen en details te zien, zijn poëzie nog niet losgelaten. Hij gebruikt zoveel mogelijk herkenningspunten om het tijdsbeeld van zijn roman weer te geven, omdat mensen worden gevormd door de tijd waarin zij opgroeien. De muziek die gedraaid wordt is van Joy Division en The Cure, de alcohol vloeit rijkelijk op de feesten die Antonie en zijn vrienden bezoeken en Van Kooten en De Bie worden zijdelings genoemd in de gesprekken.
Als contrast leest Begrafenisondernemer regelmatig stukken voor uit zijn eigen bijbel, het daadwerkelijk bestaande boek Zo maakt u vrienden en goede relaties. Du Gardijn, die het boek omschrijft als ‘absurd verouderd’, wil ermee aangeven hoe snel een cultuurperiode vergaat.

Puberaal

In een opzicht weet du Gardijn prima de leeftijdscategorie van Antonie en zijn vrienden te schetsen: ze zetten zich overal tegen af. Naast de discussies over Nietzsche probeert Antonie los te komen van het christelijk geloof, volgens de auteur een onmogelijkheid, zoals hij zegt in een interview in Knetterende Letteren: “Je kunt zeggen: ‘ik geloof niet meer’, maar je kunt er niet van loskomen.” Hij gaat in Nachtzwemmen echter vrij ver om dat standpunt neer te zetten.

Antonie dacht aan Wilma Franken, het braafste meisje van de klas, iemand die met Jezus leurde. Ze sprak over Hem alsof hij een heel lief Hondje was, een Rashondje met zulke buitengewone eigenschappen dat ze niet zou rusten voor je er zelf ook een exemplaar van had aangeschaft. Vergeleken bij Wilma was Thomas een verademing. Het kon altijd erger. Zuigchristenen.

De titel Nachtzwemmen verwijst naar een vakantie op Terschelling, het eiland dat de klasgenoten na hun examens kiezen om uit te waaien, en waar de vriendengroep uit de kleren gaat om bij nacht in zee te springen. Het is een voorbeeld van een verlangen dat bij veel mensen leeft, zoals Nachtzwemmen meer van dergelijke voorbeelden bevat: het betreden van een leeg zwembad, Antonies seksuele fascinatie, de afzet tegen het geloof, de sessie waarbij Antonies vrienden proberen geesten op te roepen. Dat geeft de roman iets eigenzinnigs en rebels, waardoor hij veelal de aandacht weet vast te houden. Het verhaal roept herkenning op, omdat maar weinigen zonder gekoesterde verlangens leven – iets dat echter beter naar voren zou zijn gekomen als Nachtzwemmen minder statisch zou zijn geweest.