Sociale ongelijkheid
Met zijn eerste roman, De witte tijger, won Aravind Adiga in 2008 de Man Booker Prize. Met zijn tweede roman, Tussen de aanslagen, stelt Adiga wederom de verschillen tussen arm en rijk aan de kaak. In een veelkleurig portret geeft hij het leven in het provinciale stadje Kittur weer. Adiga bewijst nogmaals dat hij een scherp oog heeft voor maatschappelijke ongelijkheid, maar de roman laat ook enkele beperkingen zien.
Tussen de aanslagen bestaat uit een aantal korte verhalen die steeds een periode van een dag of dagdeel omvatten. Adiga beschrijft zo zeven dagen in de periode 1984-1991. Elke episode speelt zich af in een ander deel van het stadje Kittur en heeft ook haar eigen protagonist. Deze is steeds afkomstig uit een lagere kaste, of is een personage dat laag op de maatschappelijke ladder staat. Adiga geeft aan het begin van elke episode een korte beschrijving van de bezienswaardigheden, die niet zou misstaan in een reisgids voor westerse toeristen. En zo moet dit boek ook gelezen worden: de lezer bevindt zich in de positie van een buitenstaander als hij leest over een samenleving waarin andere wetten gelden.
Ongelukkige situaties
Het eerste verhaal gaat over Ziauddin, die in de buurt van het station van Kittur werk zoekt. Hij is moslim en dat is meteen ook zijn probleem. Alle werkgevers zijn hindoe en zij vertrouwen moslims niet. Het is niet moeilijk om werk te vinden, maar uiteindelijk wordt Ziauddin altijd beschuldigd van diefstal en vervolgens ontslagen. Net als veel hoofdpersonages uit de andere episodes is Ziauddin afkomstig uit een nabijgelegen boerendorp. Bijna allemaal hebben zij huis en haard verlaten, op zoek naar een beter leven in Kittur.
In een ander kort verhaal, ingeleid door een archeologische beschrijving van het Sultansfort van Kittur, staat Ratna centraal. Als straatventer belooft hij genezing van geslachtsziekten. Het enige wat je hoeft te doen is een potje pillen à vierenhalve roepie kopen. Wat de klanten niet weten, is dat zij slechts voor suikerpillen betalen. Met de opbrengst van de ‘medicijnen’ probeert Ratna een bruidsschat voor zijn drie dochters bijeen te schrapen. En zo probeert elk hoofdpersonage uit Tussen de aanslagen iets te veranderen aan zijn miserabele situatie.
De lezer als voyeur
In Tussen de aanslagen wordt het leven er echter nooit beter op. Je kunt wel proberen hogerop te komen, maar de werkelijkheid in Kittur is hard, onvermurwbaar en onbuigzaam. Dat is een somber vooruitzicht, maar de luchtigheid van het proza maakt de verschillende situaties goed verteerbaar. Nog somberder wordt het als blijkt dat geen van de episodes een ander motief heeft dan dit. Veertien korte verhalen hebben stuk voor stuk hetzelfde thema en dezelfde motieven, en dat gaat na verloop van tijd behoorlijk vervelen. De scherpe observaties van sociale en maatschappelijke ongelijkheid nemen met al hun details zo veel ruimte in beslag, dat de psychologische werkelijkheid van Ratna, Ziauddin en anderen er niet aan te pas komt. Alleen het verschil tussen arm en rijk bestaat. Op het thematische vlak schiet Tussen de aanslagen zeer tekort.
Een kleine, maar interessante troost vormen de reisgidsteksten die Adiga aan het begin van elk verhaal toevoegt. De lezer zit hierdoor in zijn comfortabele positie van geïnteresseerde toerist, om vervolgens het verhaal van een hard werkende, mishandelde arbeider te lezen. Het levert een voyeuristisch effect op, dat veel meer benadrukt had mogen worden. Dat had Tussen de aanslagen en uitdagender roman gemaakt, omdat Adiga nu eenmaal een zeer gevoelige neus voor sociale ongelijkheid heeft.
