In alles een buitenbeentje
.
Als een dik, joods én zwart kind in het Siberische plaatsje Asbest 2 heeft Sasja Goldberg het op z’n zachts gezegd niet makkelijk. Ze hoort nergens bij en past allerminst in het plaatje dat haar moeder hardnekkig blijft schetsen: een “kind van de intelligentsia”. Het lijkt moeilijk, zo niet onmogelijk, om in de kille omgeving van beton en schaarste een goed leven te leiden, maar Sasja is impulsief en laat zich leiden door wat er op haar pad komt. Haar overwegend mislukte avonturen brengen haar uiteindelijk op 16-jarige leeftijd in Amerika, op zoek naar haar vader. Petropolis, het debuut van Anya Ulinich, lijkt op het eerste gezicht een autobiografie: zowel zijzelf als haar hoofdpersoon zijn als tiener van Rusland naar Arizona verhuisd. Maar daar houdt de vergelijking op.
Vanaf het moment dat je begint te lezen, val je van de ene verbazing in de andere om zoveel kilheid in de relaties en omgeving van de hoofdpersoon. De naam van het stadje – Asbest 2 – zegt alles al; een hek van golfplaten, straten zonder naam, arme families die in buizen op de afvalberg wonen en de iets minder arme bevolking die in betonnen flatgebouwen woont met daarop de teksten uit de Sovjetperiode die er bijna afgebladderd zijn: ‘Glorie zij het – Sovjetleger’ en ‘Poets tanden – na het eten’. Toch vindt Sasja juist in de vochtige, ondergelopen kelder van de flat ‘Na het eten’ haar eerste warme omgeving, als zij door haar moeder op schildercursus wordt gezet.
Huwelijksbureau
De relaties in haar leven zijn even weinig hartverwarmend als de omgeving. Haar ouders hebben nooit van elkaar gehouden, ze wordt gepest op school en van haar eerste liefde raakt ze alleen maar ongewenst zwanger. De relatie die in het boek centraal staat is die tussen Sasja en haar dominante moeder Loebov. Die wil dat iedereen haar dochter zal zien als een kind van de intelligentsia, een Russische sociale klasse van verfijnde intellectuelen. Maar hoewel Sasja’s zang-, dans- en kunstschaatslessen hopeloos mislukken door de totale afwezigheid van enige gratie, lijken de schilderslessen in ‘Na het eten’ een schot in de roos. Dankzij deze lessen kan Sasja studeren in Moskou, waar ze in contact komt met het huwelijksbureau Kupido’s Klub. Via dit bureau wordt ze gekoppeld aan een kale, twintig jaar oudere technicus en ze vertrekt met hem als postorderbruid naar Amerika.
In het kale Arizona begint voor Sasja het tweede deel van haar leven, haar eigen American Dream. Ze is misschien impulsief, maar nauwelijks proactief: ze leeft haar leven door simpelweg op de hulp van anderen in te gaan. Gedurende het hele boek blijf je jezelf, wanneer je de volgende pagina omslaat, afvragen waar Sasja terecht zal komen, en wens je dat waar het ook is, ze dit keer haar geluk zal vinden. Maar overal waar ze terechtkomt – bij haar Amerikaanse echtgenoot, de rijke en excentrieke familie Tarakan of de invalide Jake – blijkt Asbest 2 diep in haar te zitten. Het is de wil om uiteindelijk zelf voor haar dochter te kunnen zorgen die haar op de been houdt en waardoor ze telkens weer iets vindt om toch vooral door te gaan met wat het ook is dat het leven op dat moment biedt.
Scherp en eenvoudig
Met een satirische humor schetst Anya Ulinich via Sasja’s ogen een even bizarre als intrigerende kijk op het armoedige Rusland en het overdadige Amerika. Ze deinst er niet voor terug om zelfs de meest confronterende en hedendaagse problematiek op een verfrissende manier te relativeren. Armoede, discriminatie, klassenverschil en immigratie: Sasja krijgt met alles te maken. Maar door de eigenzinnigheid en humor van dit tienermeisje, en doordat de schrijfster er zelf geen oordeel over velt, weegt de aanwezigheid van deze wereldproblematiek in het boek nooit zwaar.
Anya Ulinich schrijft scherp en eenvoudig. Het boek is een zachte satire van een hard leven, met subtiele humor in tragische situaties. De sprongen door de tijd komen op precies de goede momenten en de pagina’s waar we ineens de herinneringen van Loebov of Sasja’s vader Victor mogen lezen zijn heerlijk bevredigend. Hoewel de verschillende omgevingen waarin Sasja opgroeit kleurloos lijken, blijken de hoofdpersonen het tegenovergestelde. Het boek is een perfecte harmonie van tegenstellingen, waarin de absurde situaties blijven fascineren doordat ze voor Sasja tot haar gewone leven behoren. Je zou willen dat er een vervolg komt op dit debuut, zodat je te weten kan komen hoe het met Sasja verder gaat.
